Dr Marko Pejković

Ovaj rad razmatra problematiku konstitutivnih elemenata državnog kapaciteta (pre svega u vidu fiskalnog i pravnog kapaciteta) kao složene i dinamičke kategorije na preseku utilitarizma i konzervativizma. Prema autoru, utilitarizam je podležuća ideologija koja dominira konceptom državnog kapaciteta, ali je istovremeno i nešto što je taj koncept dovelo u intelektualnu i praktičnu krizu. Kao potencijalno rešenje za izlazak iz sveobuhvatne krize državnog kapaciteta, autor predlaže načelno okretanje ka potencijalno konzervativnom shvatanju pojma državnog kapaciteta. Umesto linearnih projekcija „progresa i razvoja“ države i društva zasnovanih na utilitarističkim matematičkim formulama (propisivanje „tačnog“ kroz modelovanje i prosek uz zanemarivanje grešaka/šokova), predlaže se konzervativan pristup državnom kapacitetu koji bi podrazumevao spoj Talebove probabilistike i teorije rizika sa konzervativizmom (odbacivanje „pogrešnog“ kroz učenje o malim i konstantnim greškama/šokovima).

U Srbiji, javne agencije su institucije koje, donedavno, gotovo da nisu bile predmet naučne pažnje. I to malo što su proučavane, one su istraživane isključivo od strane pravnika. Politikoloških radova na temu javnih agencija nema. Iako je pravna nauka markirala položaj javnih agencija u političkom sistemu Srbije i ukazala na potencijalno „preklapanje‒dupliranje” njihovih funkcija sa zatečenim organima uprave kao „unikatno” srpski problem – pun odgovor o genezi, načinu rada i promenama javnih agencija nije dat. To je zbog toga što odgovor na ta pitanja mogu dati samo teorije koje su se razvile direktno ili indirektno u domenu politikologije. Zbog toga će u ovom radu biti prikazane sve glavne teorije, modele i perspektive javnih agencija u savremenoj politikologiji. Ne samo da će na taj način srpski istraživači steći mogućnost da izaberu konceptualni okvir unutar koga će nadalje moći da vode empirijska istraživanja javnih agencija u Srbiji, već će moći i da komparativno istražuju javne agencije. Ovaj članak se u pregledu teorija, modela i perspektiva javnih agencija najviše oslanja na knjigu Kristofera Polita i grupe autora pod nazivom Agencies – How Governments do Things Through Semi-Autonomous Organizations. U vidu uvoda, prvi deo rada je posvećen stanju agencijske tematike u nauci i definisanju pojma javnih agencija, drugi deo pregledu teorija javnih agencija, a treći deo zaključku u kom autor pruža kritički rezime prikazanih teorija, modela i perspektiva.

Rad sagledava stvaranje Kraljevine SHS (Jugoslavije) kroz tri politička fenomena: realpolitiku, geopolitiku i identitet. Autor smatra da su ovo zapravo tri „potporna“ stuba preko kojih bi trebalo ocenjivati „arhitekturu“ novonastale države iz 1918, čime se pruža nova istraživačka dimenzija sve aktuelnijoj tematici SHS-Jugoslavije. Kroz korišćenje misaonog eksperimenta u skladu sa kontrafaktualima (counterfactuals) Džozefa Naja, autor zaključuje da je tadašnja srpska politička elita prilikom stvaranja nove države (ne)svesno donosila odluke suprotne srpskom nacionalnom interesu, tj. „pravilu trougla“: 1) srpske realpolitike, 2) srpske geopolitike i 3) srpskog identiteta. No, sagledavanje grešaka tadašnje elite, ne treba da služi pukoj deskripciji radi dopune opštepoznate činjenice kraha jugoslovenske ideje, već da bude i polazna tačka novih smernica srpskog nacionalnog interesa XXI veka.

Rad se bavi efektima semiprezidencijalizma ili polupredsedničkog sistema. Pod efektima se podrazumeva godišnji skor Freedom Hous-a i učestalost kolapsa demokratije/demokratske konsolidacije. Statistička obrada efekata kroz t-test, proporcionalni test i Koksov hazardni model nastala u drugim istraživanjima je od strane autora detaljno objašnjena kako bi se rezultati približili domaćim čitaocima. Naročita pažnja je posvećena premijersko-predsedničkim semiprezidencijalizmima postkomunističke Evrope (Poljska), Azije (Mongolija), Latinske Amerike (Haiti), ali i zemalja koje su iskusile konstitucionalnu transformaciju prešavši iz parlamentarizma u polupredsednički sistem ili obratno (Slovačka i Moldavija). Ove paralele su od značaja za ocenu semiprezidencijalizma u Srbiji, odnosno opravdanosti njegove reforme ili ukidanja. U tom cilju se dodatno razmatra pozitivno iskustvo polupredsedničke Portugalije. Autor drži da je kritika semiprezidencijalizma empirijski neutemeljena i da se javlja iz nedostatka analize istog kroz dva tipa: premijersko-predsednički i predsedničko-parlamentarni.

Prikaz knjige: Aleksandra Mirović, Ogled o građanskoj neposlušnosti, Službeni glasnik, Institut za poli­tičke studije, Beograd, 2011, 194. str.

U radu autor analizira uticaj Nemačke i Austro-Ugarske na interese Srbije i Rusije od ujedinjenja Nemačke 1871. pa do samog predvečerja Prvog svetskog rata. Suprotno preovlađujućem i popularnom shvatanju, ove germanske sile nisu bile nepremostive prepreka za bazične geopolitičke interese Srbije i Rusije, već su to upravo bile sile Antante sa kojima su Srbija i Rusija bile u kobnom savezu, kako će se kasnije ispostaviti. Srbija je u ratu izgubila trećinu svoje populacije i svoj identitet utopivši se na podsticaj saveznika u Kraljevinu SHS, dok je Rusija, osim ogromnih ljudskih žrtava, sloma carizma i do­laska boljševika na vlast, izgubila i veliki deo ranijih teritorija. To ne znači da je germanski faktor uoči rata bio benevolentan, već da je bio samo znatno manje štetan od britanskog i francuskog. Veštim diplomatskim manevrisanjem i ekonomsko-bankarskim lobiranjem, Britanija i Francuska su uspele da pridobiju značajan deo ruskog carskog establišmenta za svoje ciljeve. Klizanje Rusije iz tradicionalnog savezništva sa germanskim silama u naručje Londona i Pariza je samo dalo podsticaja rusofobskim krugovima u Nemačkoj da preuzmu glavnu reč. Srbija se, kao mlađi partner Rusije, u velikoj meri našla omeđena strateškim zaokretom Rusije ka Antanti, iako to ne znači da mala balkanska država nije imala slobodu manevrisanja u njenim, često napetim, odnosima sa Bečom.

Prikaz knjige: Ferd H. Mitchell and Cheryl C. Mitchell, Adaptive Administration - Practice Strategies for Dealing With Constant Change in Public administration and Policy, Taylor & Francis Group, London-New York, 2016.

U naučnoj zajednici koja se bavi ustavnim pravom i političkim sistemima, ne postoji puna saglasnost da je sistem vlasti u Srbiji, kako po Ustavu iz 1990, tako i po novom iz 2006, polupredsedničkog tipa. Ima bitnih izuzetaka, koji tvrde da je sistem parlamentarnog ili čak predsedničkog (harizmatskog?) tipa. Iz tog razloga se prvo razmatra teorija polupredsedničkog sistema, kao i čini pokušaj da se rasvetli problem (još uvek) nedovoljno preciznog definisanja pojma polupredsednički sistem, u formi uvoda u temu rada. Zatim se prelazi na analizu ustavnih aranžmana u poslednje dve decenije, uz poseban osvrt na primere iz političkog života u kojima je predsednik, kao akter, bio važna figura, ali i komparativni aspekt polupredsedničkih sistema istočne Evrope. Posebna pažnja je posvećena institutu suspenzivnog veta i vanrednim ovlašćenjima. U svetlu najnovijih stavova dela političke klase da je Ustav zreo za reviziju, predlažemo jedan paket reformi institucije šefa države. Držimo da je predsednik Srbije, po sadašnjim i ranijim ustavnim ovlašćenjima, pokazivao kad jalov, kad ne-institucionalno podstaknut pristrasan uticaj, a da postignutim rezultatima, nije ispunio zahteve efikasnosti i efektivnosti u političkom sistemu Srbije.

U ovom tekstu, autor će pokušati da kroz pravni i politikološki pristup, što realnije sagleda položaj i ulogu Ustavnog suda u Srbiji. Najpre, razmatra se teorijski problem prirode ovog državnog organa i njegovih funkcija. Rasvetljavanje ovakvih pitanja ne služi pukom teoretskom larpurlartizmu, već predstavlja suštinski doprinos u pogledu (ne)opravdanosti određenih funkcija Ustavnog suda, pretežno političkog karaktera poput impičmenta ili zabrane političkih organizacija, budući da iz karaktera jednog državnog organa proističe i domen njegovih nadležnosti. Poseban osvrt je napravljen u odnosu na praksu su­da prema dostupnim podacima iz 2009. godine. Bogata evropska ustavnosudska jurisprudencija i literatura, zauzimaju posebno mesto. Ovi momenti su prima facie paradigme za procenjivanje efikasnosti srpskog Ustavnog suda, ali i kao glavno sredstvo u analizi ustavnog sudstva in toto. Ukazuje se na neophodnost prevazilaženja tradicionalne/veštačke dihotomije ustavno pravo-po­litika, legitimizacije ustavnog suda modifikovanim merilima predstavničke demokratije, dok kritički pogled na praksu (brojni nerešeni predmeti) navodi na zaključak potrebe strukturnog preoblikovanja suda.

Svrha ovog rada će biti da se utvrdi da li i u kojoj meri postoji statistička povezanost između dva bitna politička fe­nomena: frakcionalizacije (fragmentacije) partijskog sistema i stabilnosti vlade, odnosno dužine trajanja ''kabineta'' unutar političkog sistema Srbije. Ukoliko je eventualna korelacija jaka, držimo da bi to u velikoj meri ne samo pomoglo kvalitetnijem politikološkom zaključivanju u vezi (ne)stabilnosti političkih institucija, nego nam i omogućilo da srpsku političku nauku podignemo na viši stupanj koji pored deskripcije ili objašnjenja podrazumeva i relativno pouzdanu prognostiku kroz upotrebu regresione analize. Pre toga, daje se pregled poznatih formula za indeks frakcionalizacije i optira se za jednu od njih, jer iako izbor formule ne utiče na koeficijent korelacije niti na regresiju, na ovo nas navodi činjenica da oko formula ne postoji saglasnost u nauci i da svaka od njih posebno odgovara na intuitivnu predstavu o broju relevantnih partija, uz različite devijacije na relaciji snaga partija vrednost indeksa.

Dugo su legislativne studije bile van središta političke nauke. Pad interesovanja u teoriji je odgovarao opštem uverenju o "sumraku parlamenata" (decline of legislatures) unutar političkih sistema. Međutim, poslednjih decenija oživljeno proučavanje skupština, i posebno njihovih odbora, poklapa se sa započetim procesima sveobuhvatne institucionalizacije parlamenata, prvenstveno kroz snaženje uticaja odbora u periodu koji se u literaturi naziva ”uspon parlamenata” (age of parliaments). Stoga, u ovom radu, centralno mesto analize zauzima najnoviji Poslovnik Narodne Skupštine Republike Srbije iz jula 2010, a u njemu položaj i uloga skupštinskih odbora. Pre toga se ukazuje na teorijske aspekte koncipiranja legislativno-egzekutivnih odnosa, tj. odbora kao glavnih agenata koji utiču na prirodu tih relacija, a tek potom se razmatraju struktura, procedure rada i ovlašćenja srpskih odbora u uporednom kontekstu, kao i uticaj političkih partija na njihovo članstvo i funkcionisanje. Ovaj rad je pokušaj autora da prikaže institucionalni aranžman srpskog parlamen­ta i proceni reformske potencijale odbora.

Rad je podeljen na četiri dela. Prvi deo teorijski obrađuje odnos slobodnog mandata i partijskog jedinstva i u tom pogledu predstavlja izuzetak u odnosu na ostale delove rada koji su skoro sasvim kvantitativno-empirijskog karaktera. Ipak, ovaj početni korak je bio neophodan kako bi se bolje razumela pojava koja se obrađuje u drugom delu rada kohezija parlamentarnih grupa pri­likom izglasavanja zakona, budući da ona direktno zavisi od toga da li i kako poslanici balansiraju između dvostruke uloge predstavnika naroda i partija u isto vreme. Treći deo rada ispituje da li postoje statistički značajne korelacije između veličine/ broja parlamentarnih grupa i broja zakonodavnih predloga iniciranih isključivo od strane parlamenta na primerima Nemačke, Belgije, Španije, Potugalije, Italije, Mađarske i Srbije. Četvrti deo rada nudi (koliko nam je do sada poznato) jedinu formulu u vidu indeksa za izračunavanje stepena razvijenosti parlamentarne grupe. Tvrdimo da ovaj indeks može značajno pomoći, prilikom ukrštanja sa drugim parametrima, u merenju ne samo performansi ili uticaja parlamentarnih grupa nego i parlamenta kao posebne jedinice političkog sistema.

Rad u prvom delu jeste rezime političkog okvira koji je trasirao put glavnim političkim temama oko kojih su se lomi­la programsko-marketinška koplja istaknutih kandidata u (pred) izbornoj predsedničkoj kampanji. Drugi deo je posvećen analizi normativnog spora u vezi predsedničkih izbora, tačnije činjenici da je tadašnji predsednik Tadić odlučio da posegne za nepostojećom ustavnom kategorijom u vidu ‘’skraćenja mandata’’, kako bi spojio predsedničke izbore sa parlamentarnim i lokalnim, kandidovavši se tako treći put za mesto šefa države. Treći deo razmatra specifičnosti izborne kampanje i politički marketing. Autor u četvrtom delustatistički istražuje moguće političko pozicioniranje birača na relaciji dva izborna kruga. Ukršta opštinske rezultate kandidata iz drugog kruga na nacionalnom, pokrajinskom i gradskom nivou sa opštinskim rezultatima ostalih respektivnijih kandidata iz prvog kruga koji su dvojici prvoplasiranih pružili podršku za drugu rundu. Takođe se statistički testira veza između procenata osvojenih glasova Tadićau drugom krugu i stepena izlaznosti, ali i ‘’belih listića’’ na sva tri pomenuta nivoa analize. Rad se završava zaključkom u vidu posledica predsedničkih izbora koje one ostavljaju na politički život Srbije.

U ovom članku autori teorijski objašnjavaju politički i ekonomski fenomen budžetskih transfera, kao najvažnijeg oblika fiskalne decentralizacije, na relaciji republička (centralna) vlast – autonomna pokrajina Vojvodina, i to iz perspektive teorije racionalnog izbora. Autori pokazuju da korišćenjem modela sekvencijalnih igara, odnosno ''obrnute indukcije'', može da se objasni zbog čega transferi iz centralnog budžeta prema pokrajini rastu/padaju. Tok igre zavisi presudno od dva faktora: partijskog opredeljenja i prirode signala između centra i pokrajine. Ako je ista partija na vlasti u pokrajini i centru, i ako centar nije u stanju da pošalje kredibilan signal pokrajini da uvećani transferi ne dolaze u obzir (npr, pod izgovorom štednje i racionalizacije troškova države), onda postoje svi preduslovi da pokrajina pristisne centar i dobije veće transfere nego inače. Razmatranje ovih pitanja je preduslov boljeg razumevanja negativnih posledica aktuelnog institucionalnog aranžmana u sferi pokrajinskih javnih finansija koje se ogledaju u prebacivanju odgovornosti u vidu poreskog tereta na poreske obveznike koji ne žive/prihoduju u Vojvodini i u potencijalnom opasnom rastu vojvođanskog duga.

Prvi deo rada je posvećen definisanju pojmova poreske konkurencije i harmonizacije, a drugi deo pregledu relevantne literature o pozitivnim/negativnim efektima ovih fenomena. Osim država, na ovaj tip javnih politika presudnu ulogu imaju i naddržavne, odnosno međunarodne organizacije kao što su EU i Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD). Stoga je u trećem delu rada dužna pažnja posvećena i ulozi ovih međunarodnih faktora u datom fiskalnom kontekstu. Tačnije, u trećem delu rada se razmatraju konkretni slučajevi forsiranja/potiskivanja poreske konkurencije, odnosno harmonizacije, sa osvrtom na položaj populaciono i teritorijalno ''male'' države kakva je Estonija, prema EU kao međunarodnom faktoru. Izbor ove dve javne poreske politike može da bude vrlo značajan za ''male'' države u tranziciji, ukoliko one imaju za cilj da se bar delimično približe ekonomski visoko razvijenim državama kroz dinamičan ekonomski razvoj. Pod pritiskom međunarodnih faktora, trenutno paralelno postoje oba poreska režima, ali polako jača pol poreske harmonizacije nauštrb konkurencije. Autor zaključuje da to za sobom vuče negativne ekonomske (pad standarda) i političke posledice (gubitak suverenosti i nestajanje nacionalnih država).

The aim of this paper is to mesure the degree of executive stability in Serbia via possible correlation between two political notions: one being the fragmentation of the party system and the other the stability of the government, e.g. the length of the period during which the “cabinet” is in office. If the correlation is strong, we can conclude that this would not only permit us to follow further changes of their relationships, so to have some basic insights of their processual tendencies also, but it would also enable us to raise the Serbian political science to a higher level, which implies a relatively reliable prognostics through the use of the regression. Prior to that, an overview of all known formulas for the fractionalization is presented and one option is chosen, for even though the formula does not influence the coefficient of the correlation or the regression, we have wanted to clarify some counterintuitive inconsistencies which can emerge when bias toward under/overestimation of the fragmentation in the formulas is mathematically detected.