Tatjana Dragičević Radičević
NOVA DIMENZIJA POLITIČKE EKONOMIJE KROZ PRIZMU RAZVOJA DRUŠTVENE TEORIJE
Izazovi ekonomske misli, kao što su industrijska revolucija, internacionalizacija poslovanja doveli su do alijenacije u ekonomskim odnosima, klasnim podelama, uspostavljanja različitih ciljeva i interesa pojedinih učesnika ekonomskih aktivnosti i uključivanje inovativnog pristupa u razvoju ekonomije. Od ekonomije pojedinca, u kojoj je materijalizacija igrala minimalnu ulogu, preko ekonomije obima, ekonomije informacije i znanja, došli smo do ekonomije mozgova, u jednom dijalektičkom procesu „negacija negacije“. Sa jedne strane imamo visok stepen društveno-ekonomskog razvoja, dok sa druge strane dolazi do zanemarivanja pojedinca u ekonomskim odnosima i njegovu podređenost opštim kolektivnim interesima. Na taj način vraćamo se poznatim postulatima političke ekonomije, odnosima pojedinca i njegovog rada i nadoknade, ali i pitanjima pravične raspodele novostvorene vrednosti, čije su temelje postavili Smit, Rikardo, a kasnije nadogradili Maltus, Mil, Dževons, Marks i Engels. Dakle, nova prizma ekonomske misli, prezentovana kroz ovaj istraživački rad, bavi se pitanjima humanizacije današnje ekonomije kroz ekonomsku sociologiju, ali i renesansu nove političke ekonomije, prvenstveno sagledavajući pitanja novostvorene vrednosti, njene pravičnije raspodele, klasnih podela, materijalizacije i komplementarnosti ciljeva i interesa pojedinaca u društvu, kao stvaraocima nove vrednosti. Zaključak jeste da nova prizma ekonomske misli treba da reflektuje komplementarnost ekonomije kao nauke sa društvom u celini, a s obzirom da ekonomski subjekti, njihovi ciljevi i interesi imaju značajnu ulogu u napretku i razvoju društva u celini.
KORPORATIVNI KAPITALIZAM, KRAJ JEDNE DOKTRINE - APSTRAKCIONIZAM ILI KREATIVNA DESTRUKCIJA
Kapitalizam kao uređenje svoju egzistencijalnu funkciju započinje napuštanjem feudalnog uređenja, od sredine 16. veka. Prošao je kroz tri faze: trgovački kapitalizam (XVII i XVII vek), industrijski kapitalizam (XIX i XX vek) i korporativni ili transnacionalni kapitalizam. Nakon industrijske revolucije razvojni put kapitalizma ulazi u fazu akceleracije. Ubrzava se proizvodnja i stopa rasta, ali i prometna faza izražena kroz potrošnju. Na taj način dolazi do ubrzanja reproduktivnog ciklusa, koji kapital deli na novčani i preduzetnički. Na taj način, naglašava se uloga finansijskog tržišta, hartija od vrednosti i berze. U fazi industrijalizacije započinje proces otuđenja radnika od efekata uloženog rada, upravo kroz mašine čiji je on kreator, i vlasnika od sopstvenog kapitala. From ističe da upravo u kapitalističkom načinu proizvodnje, dominiraju pojedinačni ciljevi (radnik, menadžer, vlasnik), i da se u njemu oni zovu zakoni tržišta, a u svakom drugom imali bi sinonim u anarhiji. Takvo otuđenje dovodi do potpune reifikacije čoveka i apstrahovanja čoveka ne samo od drugih već i od samog sebe. Čovek postaje projekcija iracionalnog zavisnika od materijalizovane forme duha zvane novac. Gigantske korporacije, geografski i funkcionalno rasprostranjene, etalon su korporativnog kapitalizma. Na strani kapitala dolazi do stepena otuđenja u smislu njegovih uloga i načinu korišćenja. Visok stepen kreditnog finansiranja obezbeđuje zavisnost od finansijskih tržišta, pa i povećava mogućnost pojave ekonomskih kriza. U svom evolutivnom razvoju kapitalizma, nosioci privredne delatnosti su postajali sve složeniji i glomazniji, pa je i sistem otuđenja postajao sve izraženiji kod svih subjekata (radnik-menadžer-vlasnik). Takođe, javlja se dilema da li postoji granica proizvodnje i potrošnje ili njihova korelacija uslovljava beskonačno povećanje preteranih špekulacija, što i ubrzava procese protivrečnosti i izazivanja ekonomskih kriza svetskih razmera i stvara pretpostavke i elemente kapitalističkog nihilizma. U tom smislu, otvara se dilema da izbor neće biti između korporacija i njihovih konkurenata, već u načinu izbora u pravcu poboljšanja socijalnih i ekonomskih rezultata agregata krupnih korporacija. Sa jedne strane otvaraju se nove forme etičkih i moralnih normi, ali i postavka novih vrednosti, manifestovana kroz razne vidove reformi u sistemima dru štva. Rad kao pokretač proizvodnih odnosa, moguće je posmatrati ne samo sa aspekta produktivnosti, već i etičkih i moralnih principa. Odnosno, današnja dešavanja ukazuju na problem iznalaženja trajnog rešenja u vidu nove etičke doktrine, koja za svoj cilj ima preispitivanje objektivnih dometa i istorižskih ograničenja kapitalističkog načina proizvodnje. U tom poimanju normi i vrednosti „kapitalizam jede svoju decu“.