Slobodan Janković

U radu se analiziraju reagovanja bliskoistočnih zemalja na Ukrajinski rat i mogućnosti raspirivanja novih žarišta u regionu, u okviru globalnog rusko-zapadnog sukobljavanja, u kojem je Ukrajina najvidljivije bojište. Autor koristi italijansku neoklasičnu geopolitičku školu. On daje pregled odjeka po zemljama Bliskog istoka, od Libije do Irana i od Jemena do Turske. Konačno, autor zaključuje da je uopšteno, reagovanje zemalja regiona na rat u Ukrajini nezadovoljavajuće za Vašington i Brisel i dobro došlo u Moskvi. Nijedna zemlja u analiziranom području nije uvela sankcije Rusiji, pa čak i dugotrajni partneri SAD biraju neutralni status ili ekonomsku saradnju sa Rusiju. U pozadini američkog pristupa prema regionu je takođe konstantno rastući kineski ekonomski uticaj.

Rad je nastao u okviru naučnoistraživačkog projekta „Republika Srbija i izazovi u međunarodnim odnosima 2022. godine“, koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvija Republike Srbije, a realizuje Institut za međunarodnu politiku i privredu tokom 2022. godine. This paper, divided in three chapters of uneven length, analyses the world trends in near future. Forecasting major processes at the global scale is a key task of the IR discipline. Author asks the question whether current world order restructuring is causing the outbreak of the new World War. In order to answer the question, he first underlines importance of forecasting, and explains what the world war is. Author claims that approach according to which it is required to have theoretical background in order to make scientific prediction is erroneous. The closest there is to objective framework is according to the author, to employ Italian neoclassical geopolitical school. In the article, author questions international and national, societal, political and only briefly economic trends in the collective West and in the Middle East. He presents the reasons why BRICS, or the East and South are growing and leading the change in major power redistribution in the framework of the new multipolar world order.

Osvrt: Dragan Bisenić (prir.), Od nacionalnog idealizma do nacionalne tragedije: CIA i Jugoslavija (1948 – 1990), dokumenti, Tom I Club Plus, Beograd 2021, 633 str.

Prikaz knjige: Marko Tanasković, Misli lokalno, deluj globalno, Beograd: Poredak, 2020, 157 str.

Italija je važan akter u makro regiji Sredozemlja. Posebno problematični i izazovni procesi u ovom delu sveta zahtevaju naročitu pažnju istraživača. Jedan od načina za razumevanje pomenutih procesa je njihovo posmatranje sa rimske osmatračnice. Kako bi što bolje objasnio italijansku politiku na Južnom i istočnom Sredozemlju, autor primenjuje italijansku neoklasičnu geopolitičku školu. Autor najpre ukazuje na validnost tog pristupa, među različitim teorijskim polazištima, te koristeći analizu sadržaja, ekonomsku statistiku i geopolitičku analizu pristupa istraživačkom problemu. Janković ukazuje na korene savremene politike Italije, geopolitičke i ekonomske faktore i unutrašnju politiku. Članak je podeljen na tri nejednake celine, od kojih je centralna dodano podeljena na četiri pod celine. U njima se analiziraju izvori za analizu, geopolitički značaj Sredozemlja za Italiju, vojne misije i odnosi sa Libijom, Egiptom i Turskom. Konačno, autor naglašava ulogu političke volje u vođenju spoljne politike i tvrdi da je Rim delimično izgubio pozicije uprkos višestrukom: geopolitičkom, istorijskom i ekonomskom značaju pomenute makro-regije.

Izmene u međunarodnom poretku odlikuju se sukobima velikih sila i promenama u ekonomskim kretanjima. Izučavanje ruske politike na Bliskom istoku od izuzetne je važnosti zbog strateškog i privrednog značaja regije za svet. Autor je podelio tekst u četiri celine i zaključak. U prvom poglavlju on navodi razloge za istraživanje, ističe probleme i pruža kratki istorijat odnosa Rusije i Bliskog istoka koji prethodi razdoblju kojim se bavi. On daje i kraći pregled autora koji se bave istom ili sličnom tematikom. Drugo poglavlje je neka vrsta produžetka uvoda jer se bavi periodom prve polovine 1990-ih. Poglavlje „Povratak u islamski svet” predstavlja pregled ekonomskih politika, diplomatije i, u manjoj meri, bezbednosnih inicijativa Moskve u regionu. Četvrto poglavlje posvećeno je NATO ekspanziji na Bliskom istoku i odgovoru Rusije na ovu politiku. Analiza rezultata istraživanja politike Rusije u ovoj regiji u periodu 1996-2008, pokazuje da je ona na prostoru od Maroka do Avganistana uspela da proširi uticaj i vrati se na svetsku scenu u ulozi globalne sile. Time je ona narušila sam koncept unilateralizma.

Politika Rusije na Bliskom Istoku može se meriti vekovima, dok se prisustvo NATO može meriti decenijama. Ipak, NATO, kao simbol dominacije Zapada, nastavlja britansko nasleđe kontriranja Moskvi i uticanja na druge velike sile u tom regionu. Avganistan, zbog svoje geostrateške pozicije i specifičnosti istorijskog trenutka, jedna je teritorija od velike važnosti za kontrolu Irana, Pakistana/Indije, Srednje Azije/Rusije i delimično Kine... Autor je podelio svoj tekst na četiri poglavlja i zaključak. Prvo poglavlje objašnjava šta je problem istraživanja. U drugom poglavlju predstavljena je istorija politike i inicijativa NATO u regionu i u odnosu na međunarodno okruženje. U trećem poglavlju napravljen je pregled inicijativa i misija NATO u regionu, sa stavljanjem naglaska na ISAF misiju u Avganistanu i na probleme i razloge koji su vezani za nju. Četvrto poglavlje se bavi odnosima Rusije i NATO u regionu i naročito u Avganistanu. U zaključnom poglavlju autor nudi sintetičko objašnjenje odnosa između Ruskog medveda i NATO na Srednjem istoku, njihovih različitih strateških namera, geostrateške važnosti Avganistana i, na kraju, prepreka za NATO u ostvarivanju ciljeva koje su Zapadne elite zacrtale za ovu udaljenu zemlju.

Istorija čovečanstva je istorija selidba. Migracija zbog ratova i potrage za boljim životom. Uporedo sa migracijama različiti mehanizmi njihove kontrole ili odsustvo istih karakterišu ove procese. Prošli vek je imao izuzetno obiman demografski rast i doveo je do ranije nezapamćene, u brojkama, migracije ljudi. Glavne zemlje porekla migranata do 1960-ih bile su u Evropi i na Dalekom istoku (Kina). Druga polovina 20. veka predstavlja zaokret, jer Evropa zahedno sa tradicionalnim odredištima migranata (Novim svetom — Amerika i Australija) postaje ključna destinacija za migrante iz Afrike, Azije, južne i jugo-istočne Evrope. Poslednjih dvadeset godina sa nastavljenom deiindustrijalizacijom u najrazvijenijim zemljama, neke zemlje porekla, poput Italije i Španije postaju značajne zemlje destinacije. Demografski, ekonomski i migracioni trendovi prouzrokuju socijalnu nestabilnost i, ponekad, sukobe na rasnoj i etničkj osnovi. Imajući u vidu nizak nivo fertiliteta u domaćem stanovništvu Evrope, broj migranata otvara nove debate o imigraciji, integraciji, kulturnoj raznolikosti i nacionalnom identitetu. Akademski krugovi uglavnom podržavaju liberalizaciju i na ovom planu. U skladu sa tim mišljenjima je i Modalitet 4 Međunarodne trgovinske organizacije, koji predstavlja tendenciju ka naddržavnom menadžmentu tokova migranata. Uglavnom levičarske, političke i akademske, elite zajedno sa međunarodnim NVO primenjuju dvostruke standarde kada pišu i izveštavaju o sukobima između domicilnog stanovništva i policije na jednoj i migranstkih zajednica na drugoj strani. Srbija i Balkan, sa izuzetkom Grčke, teritorja su porekla sa malom perspektivom da postanu privlačne za strane migrante, imajući u vidu ekonomsku situaciju. Autor kritički izlaže neka od predloženih rešenja, a s obzirom na katastrofalna demografska kretanja u Srbiji. On uvodi i druge koncepte koje predlaže kao podesive za lokalne prilike.

Protesti u Egiptu i Tunisu su rezultirali vojnim udarom ili relativno mirnom primopredajom vlasti nakon decenije predsedničkog autoritarizma. Ova promena je podsticana i organizovana od strane spoljnih faktora. Spekulacije sa cenama hrane, globalizacija tržišta i opresivni autoritarizam su elementi koji su pomogli transformacije u širem regionu Bliskog istoka. Vojne intervencije u Libiji, aktivnosti velikih sila su u ovom slučaju otkrile slabost međunarodnog prava, krizu institucija UN, a posebno EU dalja erozija suvereniteta najavljuje transformaciju postojećeg svetskog poretka. Autor je proučavao pozadinu promena, implementaciju R2P mehanizama i uloge velikih sila.

Prikaz knjige: Aleksandar Gajić, Korporativna nostalgija, Službeni glasnik, Beograd 2011.

Samoproglašena nezavisnost Kosova i priznanja njegove državnosti od strane mnogih država dovodi takozvano nezavisno Kosovo (TRK) u poziciju da se može razmatrati zajedno sa Palestinom (odnosno Palestinskom Samoupravom koju je osnovao PLO i proglasio nezavisnost dvadeset godina pre TRK (1988). Obe teritorije, njihov status i nastojanje grupa koje se predstavljaju kao zastupnici intere­sa palestinskih Arapa odnosno kosovskih Albanaca bitna je tema za izučavanje. Komparativna studija dva puta za sticanje meunaorodnog legitmiteta posebno je važna za Srbiju u procesu utvrđivanja statusa njene južne pokrajine. Janković u Ajzenhamer su posle razmatranja pojma međunarodni legitimitet koji su predstavili kao jedan od elemenata građevine novog svetskog poretka razmotrili nekoliko dimenzija međunarodnog legitimisanja dvaju entiteta. Autori su izložili hronologiju bitnu za proces, kratko razmatranje istorijskih okolnosti, pregled međunarodne situacije u geopolitičke pozicije na kojima ce nalaze navedene teritorije. U zaključnom delu navedeno je pet razlnka nzmeđu samoproglašene albanske države na Kosovu i Metohnji i od strane arapskih država proglašene države Palestine u sticanju međunarodnog legitimiteta.

Procena Zajedničke spoljne i bezbednosne politi­ke (CFSP) Evropske Unije je od posebnog značaja za države kandidate za članstvo u EU To je od suštinske važnosti za razumevanje funkcionisanja EU i analizu njenog uticaja u međunarodnim odnosima. Srbija kao zemlja kandidat za punopravno članstvo u EU mora uskladiti svoju spoljnu i bezbednosnu politiku sa politikom Unije. Imajući ovo na umu autor razmatra evropsku mediteransku i bliskoistočnu politiku takođe kao oblasti u kojima he svaka država kandidat morati da uskladi svoju politiku. U tu svrhu on predstavlja nedavno angažovanje EU u ovom regionu i u tom pogledu izučava njenu trenutnu strategiju i politiku. Analiza Zajedničke spoljne i bezbednosne politike Evrop­ske Unije pokazuje suštinske nedostatke u smislu neusklađenosti i nefunkcionalnosti u oblasti istočnog i južnog Mediterana.

The EU is a major trading power in the world and formally the largest economy. Yet, its security and foreign policy have minor weight in global affairs. The EU is trying to accommodate its economic interests, partnership with the USA and the promotion of the global political and economic policies aimed at the promotion and application of good governance, respect of human rights and democratisation. Although its documents contain popular proclamations and articulated aims towards a more assertive presence in world security, it has achieved modest results in the Middle East and North Africa, where it failed to provide unified action of its member states. Instead, NATO and the Franco-British entante frugale are indirectly taking over the functionality and efficiency of EU Common Security and Defense Policy in this region.

Dissolution and dismemberment of Yugoslavia happened due to internal and foreign factors. Author presents how IR and peace research literature portraits the Balkan wars, reasons for their emergence, and the role of foreign factors. He aims at the mainstream narrative and explains results of the research that is less represented in publications and in University curricula on the subject. Text offers many insights in the role of the foreign fac­tors from Great Britain and Vatican to Germany and USA in aid­ing, abetting and fomenting the wars for the Yugoslav heritage. New enemy and rationale were needed as an excuse for forming of the brave new world. Thus, author claims that dissolution and wars were pretext and sort of testing for the emergence of the dominance of the western model and globalisation followed by the demise of the nation state.

Tekst o migrantskoj krizi polazi od pretpostavke da se radi o spontano organizovanom procesu koji ima niz okidača (ili uzroka) i višestruke i dalekosežne posledice na zemlje porekla a ponajviše i na zemlje prijema. On ga karakteriše kao seobu naroda, a teorijski kao strateški organizovane migracije u kojima se mešaju prinudni i ekonomsko-podsticajni elementi. Uzroci su ekonomske i političke prirode, ali i ratovi i krize otvorene ‘Arapskim prolećem’ tj. zimom. Autor prvo daje kratak osvrt na istorijat velikih seoba, zatim odgovara na nekoliko pitanja: Da li se radi o spontanom ili organizovanom procesu? Da li su u pitanju izbeglice ili migranti? Kakve su posledice i koji je smisao celokupne pojave? Janković navodi da su planovi za veliko migriranje dugoročno i postavljani još pre Drugog svteskog rata, kao i da su razvijani i podsticani od strane zapadne finansijsko-političko-intelektualne oligarhije i u novije vreme. Vršeći poređenje niza izbegličkih kriza: palestinske, kongoanske i druge, on ukazuje da izbeglice vazda idu u okolne zemlje, dok migranti odlaze dalje u potrazi za boljim životom. U tekstu se posebno obrađuju višestruke posledice po EU, što se naslanja na ranije autorove tekstove posvećene politici EU prema južnom i istočnom Sredozemlju te kvalitetu i dometima EU politika u tom delu sveta. Autor zaključuje da je velika migranstka kriza deo šireg procesa razbijanja homogenosti u zapadnыm društvima i državama kao pledojaea za isti proces u ostatku sveta. Nasuprot tome, u evropskim društvima jačaju politički pokreti koji traže povratak suverenosti.