Slaviša Orlović

Predmet ovog rada su parlamentarni izbori u Srbiji 2022. godine od njihovog raspisivanja do konstituisanja parlamenta. Najpre analiziram aktere, odnosno političke partije, podnete liste i predizborne koalicije. S obzirom na to da se istovremeno održavaju prevremeni parlamentarni, redovni predsednički i izbori za Grad Beograd, kao i za neke jedinice lokalne samouprave, zauzimanje startnih pozicija imalo je i taktičke i strateške dimenzije u prepozicioniranju aktera vlasti i opozicije. Postoji neposredna veza i međuuticaj parlamentarnih, predsedničkih i beogradskih izbora. Nakon bojkota izbora dela opozicionih partija 2020. zabeležena je veća izlaznost i dobijen je pluralistički i reprezentativniji parlament. SNS je i dalje dominantna partija iako je dobila 16 % manje glasova nego na prethodnim izborima. Sada je prvi put od 2014. u prilici da nema apsolutnu većinu. Kao posledica smanjenja izbornog praga na 3 odsto imamo nove tendencije u partijskom sistemu u pogledu fragmentacije i polarizacije.

U ovom tekstu bavim se strukturom društvenih rascepa u Srbiji i njihovim uticajem na oblikovanje partijskog sistema. Ideološko-kulturni rascep manifestovao se u dimenzijama: stari režim opozicija režimu; građansko-nacionalno; i zapadnjaci-nacionalisti. Ovaj rascep povremeno ima preklapanja sa teritorijalno-kulturnim rascepom centar-periferija, pri čemu dominantna kultura predstavlja centar a subkulture periferiju. Osa istorijsko-etničkog rascepa „nacionalno-građansko“ i osa kulturno-vrednosnog rascepa „tradicionalizam-modernizam“, se ne seku, već u velikoj meri preklapaju i to „nacionalno“ se poklapa sa „tradicionalizmom“ a „građansko“ sa „modernizmom“. Rascep zapadnjaci-nacionalisti je prožet evropskim putem Srbije, uz isprepletanost pitanjima Kosova i Metohije, što dodatno produbljuje ovaj rascep i produžije njegovo det­stvo. Sankcije UN, NATO intervencija i podrška otcepljenu Kosova i Metohije gurali su vetar u jedra antizapadnim sentimentima, ili bar dali osnovu da se mobilišu takva osećanja. Moguće je da u narednom periodu važna linija rascepa u Srbiji bude NATO-vojna neutralnost, odnosno pro NATO ili pro Rusija. Na socio-ekonomski rascep rad-kapital uticao je proces privatizacije, usled čega je došlo do manifestacije rascepa na dimenziji dobitnici gubitnici tranzicije. U postkomunističkim društvima postoji stara levica koja je dugo uzurpirala ovaj pojam i nova koja joj je to monopolisanje osporavala. U Srbiji je desnica najmanje ekonomska a najviše nacionalistička i populistička, odnosno, reč je o društvenim konzervativcima. U Srbiji rascepi nisu dugoročni i stabilizirajući (osim rascepa građansko-nacionalno). Usled fragmentiranosti partija i partijskog sistema i izborne volatilnosti (nestabilnosti), teško je ove rascepe videti kao stabilne i dugoročne, a sigurno ne i „zamrznute“.

The subject of this paper is the impact of electoral system and other factors on high fragmentation of the Parliament in Serbia. Party system in Serbia is still not institutionalized, even after 25 years of the introduction of the multiparty system. Two-round majority system was applied in the first multiparty elections, and since 1992 the proportional system with the threshold of 5% and D’Hondt formula has been in force. Since 2011 Serbia has closed electoral lists and mandates are allocated by the predetermined order. However, after the last elections in 2014 the Parliament in Serbia will have around 20 political parties, unions and other organizations. These stakeholders appear on the electoral lists of the major political parties or in pre-electoral coalitions without graded electoral threshold and after entering the parliament form a separate parliamentary group, or distinguish themselves with their own identity, which leads to indirect parliamentarization and fragmentation of the parliament. This reflects on the complexity of the process of (coalition) government formation, but also on the functioning of the parliament. Frequent blackmails from the smaller political parties or changes in the behavior of actors reduce the predictability of actors’ actions and slow down the consolidation of democracy in Serbia.