Sanja Stošić

Geopolitičko sučeljavanje Rusije i Zapada, odnosno Rusije i Amerike, čiji koreni sežu u prošlost, a posledice se reflektuju kako na aktuelni tako i na budući svetski geopolitički pejzaž, determinisano je ne samo suprotstavljenim geoekonomskim interesima pomenutih velikih sila, nego i ideološkim razmimoilaženjem i civilizacijskim raskolom između njih. Polazeći od premise da je Kubanska raketna kriza (1962) podržana ruskim nuklearnim naoružanjem delovala kao katalizator preoblikovanja dotadašnjeg međunarodnog sistema bipolarne prirode u potonji unipolarni, oličen u hegemonističkoj vladavini SAD kao dominantne supersile, cilj ovog rada je da komparativnom analizom ukaže i na katalizatorske odlike Ukrajinske krize, odnosno aktuelnog oružanog sukoba Rusije i NATO snaga predvođenih tzv. kolektivnim Zapadom, tj. prevashodno Amerikom. Naime, kao i Kubanska kriza, Ukrajinska kriza se rađa u duhu posthladnoratovskog konteksta sa potencijalom da eskalira u fatalni, nuklearni rat masovnog uništenja, i istovremeno deluje kao generator ubrzane rekonfiguracije postojećeg svetskog poretka uspostavljenog na globalnom prekomponovanju ravnoteže snaga i multipolarnosti. Kao zaključak rada nameće se pitanje osobenosti krize u Ukrajini i rehabilitacije nacističke ideologije, kao i geopolitičke perspektive Evrope i Evroazije, i uopšte novonastalih odnosa između Istoka i Zapada.

U radu se najpre prezentuje uvodni teorijski i metodološki predložak katoličkog srpstva kroz istoriju. U radu je prikazano šta o svom etno-jezičkom identitetu kažu dubrovački i drugi Srbi katolici. Poseban aspekt rada čini prikaz Pokreta Srba katolika u Dubrovniku i njihov politički i nacionalni angažman od osamdesetih godina 19. veka pa do početka Prvog svetskog rata. Posebno je upečatljiva njihova nacionalna i kulturna delatnost kroz brojna kulturna, umetnička, književna i druga udruženja, zaključno sa najvišom nacionalnom kulturnom institucijom – Maticom srpskom u Dubrovniku. U radu je predstavljen i kraći pregled Srba katolika u Bosni i Hercegovini i Slavoniji, kroz prizmu kulturne, političke i nacionalne delatnosti njihovih najznačajnijih književnika, kulturnih i javnih delatnika. Najzad prikazan je proces gašenja katoličkog srpstva i njihovog pretvaranja u Hrvate, kojim je otpočeo proces političkog katoličanstva – stvaranja hrvatstva na katoličkim osnovama, što je postala doktrina Prvog hrvatskog katoličkog sastanka 1900. godine, koji je organizovan pod pokroviteljstvom pape Lava XIII, zatim nastavljen u periodu prve i druge Jugoslavije, sve do sloma zajedničke jugoslovenske države. Ovaj proces prikaz je na primeru novije i savremene istorije Dubrovnika.

Zbornik „Istorija kao instrument geopolitike” koji je priredio dr Zoran Milošević, ima neospornu vrednost političkog projekta budući da osvetljava principe kreiranja istoriografskog narativa kao instrumenta legitimacije novih država ili nacija, nastalih u smeru stvaranja sintetičkih nacija koje su bile plod širih geopolitičkih interesa. Cilj ovog rada je da pokaže kako putem fragmentacije teritorijalnog suvereniteta slovenskih država i autonomnih težnji nacionalno nedefinisanih etniciteta u okviru širih geopolitičkih interesa, uz svesrdnu podršku kako regionalnih tako i globalnih sila, dolazi do redizajniranja postojećih etničkih identiteta i stvaranja novih nacionalnih identiteta kao geopolitičkog projekta velikih sila utemeljenog na razaranju jezičko-kulturnog jedinstva i versko-nacionalnoj konverziji država meta. U tom smislu, predstavljeno delo jeste svedočanstvo i slika današnjeg vremena u kome se svaki pojedinac suočava sa mehanizmima dehumanizacije, denacionalizacije i sveukupnog preformatiranja istorijskih činjenica o kulturnom identitetu slovenskih naroda.

Baveći se pitanjem (pre)oblikovanja kulturno-političkog identiteta Srbije i Kine, u prvom delu rada objavljenom u prethodnom broju časopisa analizirani su različiti aspekti krize koronavirusa i odbrambeni mehanizmi Kine u susretu sa pandemijom. Na osnovu pretpostavke o međuzavisnosti i globalne povezanosti između država koje su direktno povezane sa aktuelnim krizama, u ovom delu rada akcenat je stavljen na proučavanje kako unutrašnje tako i spoljne politike Srbije u odnosu na uticaj i implikacije koje je pomenuta kriza izazvala u državi. Istovremeno, na osnovu holističkog pristupa i sagledavanja odgovora Srbije na posledice krize, analizirana je strategija odbrane protiv pandemije od prvog pa do trećeg talasa, ali i politička kultura Srbije kao jedan od ključnih faktora u izgradnji strateško-političkih praksi neophodnih u procesu prilagođavanja kriznim situacijama i očuvanju nacionalne bezbednosti.

COVID-19 je suočio sve nacije sa mnoštvom situacija i problemima koji imaju ne samo kratkotrajne, već i dugotrajne implikacije na pitanja vezana za političko-ekonomski, ali i kulturni identitet zemalja zahvaćenih pandemijom. Suočen sa konstantnim izazovima krize izazvane koronavirusom, svet je postao neizvesno mesto u kome su jedino izvesne promene. Na osnovama pretpostavke o međuzavisnosti koje su posledica globalne povezanosti, a koje su direktno povezane sa aktuelnim krizama, u radu se analiziraju brojne kontroverze u vezi sa geopolitičkim preoblikovanjem kulturno-političkog identiteta Srbije i Kine. Cilj rada je da se ovom pitanju pristupi holistički, odnosno po principu cirkularne uzročnosti, tako da se svaka kriza sagleda i kao pretnja i kao prilika za tumačenje savremenih pitanja nacionalne bezbednosti i socijalne psihologije u procesu prilagođavanja i izgradnje strategije otpornosti kako Srbije tako i Kine. Ipak, zbog preopširnosti teme, odgovori Srbije na aktuelnu krizu biće predstavljeni u drugom delu rada koji će biti naknadno objavljen.

Samoproglašenje nezavisnosti Republike Kosovo 2008. godine izvesno je doprinelo jačanju težnje ka samoopredeljenju kao konceptu suprotstavljenom osećaju nacionalnog identiteta. Drugim rečima, težnja Katalonije da se kao zasebna „nacija” otcepi od matične države Španije kulminirala je u periodu 2009–2015 jačanjem katalonskog separatizma i unilateralnim proglašenjem nezavisnosti u jesen 2017. godine. Kada je reč o slučaju samoproglašene Republike Kosovo, mora se imati na umu činjenica da je ideja o nezavisnosti kosovskih Albanaca od Srbije bila zdušno podržavana od strane Albanije, kao i da je formiranje Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) bilo direktno omogućeno podrškom koju je NATO pružao kosovskim bezbednosnim snagama. Ipak, iako je tzv. međunarodna zajednica priznala nezavisnost Kosova, Kosovo, kao ni Katalonija, nikada nije bilo samostalna država. Međutim, kako u se oba slučaja radi o „nacijama” koje zahtevaju otcepljenje od matične države, fokus ovog rada usmeren je ka pronalaženju eventualne analogije u separatističkim težnjama istih. U tom cilju, na osnovu kritičko-uporedne analize javnog diskursa Srbije, Kosova, Španije i Katalonije, deskriptivno-istorijskim pristupom pokušaćemo da istaknemo postojeće sličnosti i razlike u separatističkim nastojanjima Katalonije i Kosova koje dobrim delom određuju kako političku agendu Srbije i Španije tako i Evropske unije. U radu se zastupa stanovište po kome koncept prava na samoopredeljenje u današnjoj Kataloniji, kao i borbi kosovskih Albanaca, prevazilazi tradicionalne okvire i obeležja čisto nacionalističkog diskursa i stoga se mora interpretirati u okviru obeležja pseudodemokratskog i javnog diskursa današnjice i granica političkog projekta.

Cilj ovog rada je sagledavanje mogućnosti kritičke analize diskursa da u skladu sa njenim polazištima, analitičkim metodama i teorijskim konceptima ponudi adekvatan tretman političkih problema, odnosno tumačenja političkih diskursa. S tim ciljem najpre smo prikazali glavna shvatanja i koncepte CDA, potom ih prikazali u kontekstu njihovog funkcionisanja spram distinktivnih odlika političkog diskursa.

Društveno-političke, ekonomske i kulturne promene uslovljene neoliberalnim konceptom najrazvijenijih država Zapada dovele su u pitanje značaj nacionalnih granica i povećale su nivo njihove propustljivosti. Podrivajući prevashodno ekonomsku, ali i političku i kulturnu ravan društva, mehanizmi ekonomskog neokolonijalizma danas prevazilaze okvire nacionalnog identiteta i vode neumitno ka njegovoj kulturnoj i ideološkoj rekonstrukciji i deteritorijalizaciji. Cilj ovog rada je da kroz političko-kulturološku prizmu analizira multikulturalizam savremenih liberalno-demokratskih država, kao i izazove koje sa sobom nosi povećan stepen migracionih kretanja, preispitujući istovremeno razvoj fluidnih granica i eventualne transformacije nacionalnog identiteta, koji uprkos svemu opstaje. Ipak, kao posledica pomenutih procesa, dolazi se do zaključka da tradicionalni koncepti kao što su „politike priznavanja“ i „politike razlike“, koji počivaju na kulturi kao ključnom faktoru, sve više bivaju obojeni usponom radikalnog populizma kao dominantnim aspektom aktuelnog političkog diskursa.

U nastojanju da široj javnosti „prodaju” određene političke ideje i vrednosti, u današnjem digitalizovanom medijskom svetu političke stranke u potpunosti su prihvatile preporuke reklamnih agencija i, za razliku od nekadašnjih krutih normi i pristupa lišenog kreativne slobode, u svojim kampanjama počele su da pribegavaju smelijem i originalnijem izrazu zasnovanom na upotrebi upečatljivih poruka, ali i često dvosmislenih i provokativnih slika i slogana. Sa druge strane, kao neizostavan element savremene političke komunikacije, u ambijentu duboke političke, društvene i ekonomske krize u kojoj su se našle kako Srbija, tako i Španija, upotreba društvenih mreža i novih tehnologija omogućila je razvoj video aktivizma u kome se kao dominantan vid političke borbe izdvojilo širenje raznih parodijskih video improvizacija i satiričnih poruka plasiranih u javnost delimično od strane samih političkih partija, a delimično od strane građana i novih medija. Sa ciljem da ukažemo na paralele u aktuelnim političkim kretanjima u Srbiji i Španiji i istaknemo svrsishodnost prisustva humorističkih elemenata u oblasti moderne političke komunikacije, u ovom radu ćemo analizirati neke od najpopularnijih komičnih sadržaja nastalih u okviru predizbornih kampanja obeju zemalja. Pristupajući problematici humora kao specifičnoj kategoriji uslovljenoj principima grupne dinamike i socijalne interakcije, posebnu pažnju posvetićemo njegovoj evolutivnoj dimenziji otelotvorenoj kroz masovnu upotrebu društvenih medija poput Fejsbuka, Tvitera, Jutjuba i sl. (Facebook, Twitter, YouTube) i sve izraženije „postdemokratsko” raspoloženje građana.

U svetlu novonastale svetske situacije izazvane neminovnim slabljenjem ekonomske, političke i vojne hegemonije Sjedinjenih Američkih Država, nemoguće je ne primetiti sve veći značaj geopolitičkog izdvajanja Brazila i njegov uspon u odnosu na ostale države regiona. Iako državnici ove zemlje negiraju bilo kakav oblik svesnog vođenja politike Brazila kao regionalnog lidera koji se takmiči sa SAD, sam osvrt na njegovu spoljnu politiku i ekonomski bum kojim se Brazil od nekadašnjeg dužnika pretvorio u finansijera ne samo zemalja u regionu, već i samog Međunarodnog monetarnog fonda, govori više od bilo kakvih reči. Činjenica je da najnovija svetska dešavanja imaju za posledicu ne samo tranziciju američkog unilateralizma i novonastali saveznički odnos između Brazila i bivše super sile, već i razvoj različitih perspektiva u procesu latinoameričkih integracija. Sažetim pregledom analitičke misli vodećih politikolo­ga i diplomata regiona, u ovom radu je učinjen pokušaj da se u širem kontekstu sagleda nova uloga Brazila, ali i sve prisutnije jačanje levičarskih socijalnih pokreta.

Vođena ciljem ka uspostavljanju prekookeanske baze na Istoku, španska monarhija okrenula se duhovnom pokoravanju Filipina i u periodu od XVI do XIX veka Španija i Meksiko izvršili su jak uticaj na kulturni identitet Filipina. Zapravo, već tokom XVI veka došlo je do korenitih promena u društvenom uređenju Filipina, a sam kolonizatorski diskurs obeležio je sinkretizam filipinske tradicionalne kulture, azijskih i hispanskih kulturnih elemenata. Prožimanjem lokalnih i kolonizatorskih kulturnih praksi Manila se razvila kao multikulturalni centar prekookeanske trgovine, a filipinski identitet duboko je obeležila sinergija Istoka i Zapada. Da bi predstavili prirodu španske kolonijalne uprave na Filipinima, istorijsko-preglednim metodom izvršili smo analizu autohtonog uređenja Filipina i dali opšti prikaz razvoja kolonijalnih Filipina. Takođe, u svetlu pomenutog nastojanja, posebnu pažnju posvetili smo fenomenu političke moći koji je u većini lokalnih razvijenih priobalnih zajednica karakterisala dijalektika podređenosti i nadređenosti.

Kulturna interakcija do koje je došlo tokom španskog prisustva na Filipinima (XVI–XIX veka), doprinela je razvoju različitih percepcija ovog razdoblja u savremenom kulturološkom kontekstu. Oslanjajući se na analitički pristup u identifikaciji onih istorijskih zapisa koji mogu da se smatraju objektivnim izvorima za kvalitetnu interpretaciju španske kolonijalne politike kao kreativne sile u formiranju filipinskog nacionalnog identiteta, predmet ovog istraživanja odnosi se na tumačenje društvenog i političkog konteksta koji anticipira kolonijalne pretenzije Španije ka Aziji i određuje politiku španske krune ka Filipinima. U nastojanju da se kroz prizmu istorijsko-političkog diskursa sagleda značaj hispanskog razdoblja za razvoj i formiranje filipinskog kulturnog identiteta, multidisciplinarnim pristupom dat je globalni prikaz razvojnog puta Filipina u vreme španske kolonizacije. Komparativno deskriptivnim i kritičkim metodom sagledan je razvoj različitih društvenih grupa i u okviru njih interesnih i ekonomskih sfera i izvedeni su zaključci o neraskidivom odnosu moći, religije i politike kao ključnim fenomenima za razumevanje društveno-političkog preobražaja filipinskog kolonijalnog uređenja. Shvaćena kao izraz kolektivne samosvesti, borba za osamostaljenjem i izgradnja nacionalnog identiteta prikazane su kao posledice jačanja određenih društvenih grupa i novonastalih narodnih snaga probuđenih upravo zahvaljujući specifičnoj prirodi kolonijalnog konteksta.

Prikaz knjige: Noam Chomsky, Rekvijem za američki san, Sanford, Zagreb, 2017, 165 str.

Polazeći od kulturološkog stanovišta da politički i medijski diskurs neumitno učestvuju u formiranju nacionalne kolektivne svesti, u ovom radu pokušali smo da ukažemo na zastupljenost određenih medijskih sadržaja kao strateških sredstava političke komunikacije. Kritičkim osvrtom i analizom sadržaja medijskog prostora (prvenstveno lokalnih štampanih medija i televizije) u Srbiji tokom 2015. godine, ukazali smo na politiku profitabilnosti ili, u najmanju ruku, bezdušnu indiferentnost prema ljudskim pravima i ličnom dostojanstvu čoveka. Naime, politički i korporatvni akteri nastavili su da prilagođavaju svoje komunikacione strategije gajenju kulture selebritija i tabloidizaciji medijskih sadržaja koji su suštinski suprotni potrebama profesionalnog medijskog izveštavanja, a koncept rijalitija opet je počeo da se nameće kao surogat tema iz svakodnevnog života i sadržaja obojenih surovom ekonomskom realnošću. Društvo spektakla i njemu svojstveni zakon tržišta ovaplotili su se u medijskoj proizvodnji sreće i politizaciji medijskog prostora, čineći neimenovane izvore glavnim izvorima informacija i veličajući tematiku aktuelnosti ili tzv. pseudodogađaja. Na taj način, pod velom interesa različitih centara političke i finansijske moći, a izgovorom ugađanja interesovanju publike, strateški je sprovedena skandalizacija medija i beskrajno zaglupljivanje naroda. „Estetizacija trivijalnog“ ne samo da je obojila žurnalistički jezik i izbrisala granice pristojnosti u izražavanju već je i uvela na velika vrata medijsku nepismenost. Sa druge strane, u fokus medija istovremeno su stavljeni nasilje i crne hronike, čime je izvršen devijantan uticaj na sistem društvenih vrednosti i intenziviran osećaj nesigurnosti građana.