Mladen Lišanin

Prikaz: Marina Kostić Šulejić. 2022. Strateška stabilnost u multipolarnom svetu. Beograd: Institut za međunarodnu politiku i privredu, 259 str.

Cilj autora je da u ovom članku, analizirajući evoluciju najvažnijih strateških dokumenata Evropske unije, kao i aktuelno stanje debate o njenom strateškom držanju, doprinese potrazi za odgovorom na pitanje da li Evropska unija ima veliku strategiju i da li je uopšte moguće da je ima. Autor polazi od konceptualizacije velike strategije koju nudi Nina Sajlov, shvatajući veliku strategiju trojako: kao plan, kao princip i kao obrazac ponašanja. U svrhu pružanja odgovora na glavno istraživačko pitanje, potrebno je istražiti da li se koncept velike strategije, originalno osmišljen za državu kao jedinicu analize, može ekvivalentno primeniti na supranacionalnu strukturu kakva je Evropska unija. Ovo je najuže povezano sa problemom strateške autonomije, koja podrazumeva unutrašnju koherentnost među državama članicama, ali i spoljašnju autonomnost u odnosu na druge strateške aktere, pre svih NATO, što je pitanje koje opterećuje evoluciju evropske bezbednosne politike decenijama unazad. Ključni nalaz je da su ovi problemi teško premostivi i da Evropska unija u bliskoj budućnosti potencijalno može razviti veliku strategiju u formi plana, kodifikovanog kroz strateška dokumenta (što je tendencija koju je već moguće uočiti kroz usvajanje Evropske bezbednosne strategije iz 2003., Globalne strategije iz 2016. i budućeg Strateškog kompasa 2022. godine), dok će nastanak obrazaca efektivnog i koherentnog strateškog ponašanja predstavljati daleko veći izazov.

Izborna pobeda Džozefa Bajdena u novembru 2020. Godine naširoko je očivana kao američki povratak na globalnu scenu. U brojnim akademskim i političkim krugovima očekivalo se da uklanjanje „izolacioniste“ Donalda Trampa i važna pobeda liberalnog internationaliste Bajdena donese novo poglavlje u odnosima sa saveznicima širom sveta, ostavljajući za sobom neprijatnosti izazvane bezobrzirnim političkim stilom prethodne administracije. Međutim, kada su globalni poslovi počeli da se odvijaju svojim tokom u 2021. godini, ključni međunarodni slogan Bajdenove administracije „Amerika se vratila“, takođe se pokazao kao pre svega stvar političkog stila, pre nego dobro promišljene suštine. Ovaj članak teži da istraži načine na koje je strateško držanje Bajdenove administracije u prvoj godini mandata oblikovalo transatlantske odnose. U tom cilju, analizirani su najvažniji spoljnopolitički govori i dokumenti i identifikovani glavni međunarodni događaji. Ključni nalaz je da, uprkos permisivnom kontekstu koji je oblikovalo omalovažavanje evropskih saveznika od strane Trampove administracije, nova administracija nije uspela da napravi pomak u pogledu jačanja transatlantskih veza. Ta činjenica nagoveštava da su problemi sve vreme bili pretežno strukturne prirode i da su prethodili Trampovim politikama, što znači da će ih biti utoliko teže prevazići.

Philip Cunliffe, Cosmopolitan Dystopia: International Intervention and the Failure of the West. Manchester University Press, Manchester, 2020, 228 p.

The paper examines the changing relations between the U.S. and Russia since the end of the twentieth century, shaped by the experience of NATO’s war with Federal Republic of Yugoslavia over Kosovo. The first decade after the termination of the Cold War brought about the American ‘unipolar moment’, and with it the attempt of Russian political elites to approach the unipole and find a sustainable modus vivendi with it: the relationship between Yeltsin and Clinton administrations is a vivid example of such endeavors. At the same time, policies such as NATO expansion induced suspicion on the Russian side with regard to the possibilities of achieving an understanding and allowing Russia to become a legitimate part of European security architecture. When, in March of 1999, NATO began with the attacks against FRY (a country perceived as traditionally friendly towards Russia) without the consent of the United Nations Security Council, a long shadow was cast over the prospects of a Russian – American rapprochement. All subsequent episodes of cooperation and competition between Russia and the U.S. have been observed through the lens shaped by the Kosovo war. Drawing from contemporary Russian and western academic literature and memoir materials (Primakov, Guskova, Narochnitska, Baranovsky, Tsygankov, Sushenkov; Wohlforth, Walt, Clarke, Hill, Galen Carpenter et al.) and building upon the traditional realist concepts of great power competition and balancing, the author assesses the development of U.S.-Russian security relations in the context the Kosovo war experience. It is argued that, in addition to being an attack against a country perceived as a traditional Russian friend or protégé, NATO bombing of FRY in 1999 posed a major concern to Russia because it was a signal that the alliance was ready to change its strategic posture and engage in out-of-area operations.

Prikaz knjige : Robert Schuett and Miles Hollingworth (eds.) 2018. The Edinburgh Companion to Political Realism. Edinburgh: Edinburgh University Press, 572 p.

Istraživanja u oblasti političkih nauka u Srbiji karakteriše nekoliko hroničnih i akutnih problema, koji uzrokuju prosečno vrlo nizak kvalitet ostvarenih rezultata. U odnosu na akademsku zajednicu u naučnoj oblasti političkih nauka – a u okviru šireg korpusa društveno-humanističkih nauka – ovi problemi su generisani kako egzogeno, tako i endogeno. U egzogene probleme, ili sputavajuće faktore, spadaju oni koji su posledica neadekvatnih institucionalnih rešenja vezanih za rad resornog ministarstva, matičnog naučnog odbora, različitih komisija i stručnih tela, i, pre svega, izrazito oskudnog finansiranja (daleko ispod evropskog proseka) zasnovanog na gotovo neodrživom sistemu. Endogeni problemi, generisani od strane samih pripadnika akademske zajednice u procesu istraživanja ili objavljivanja ostvarenih rezultata, međutim, barem su jednako ozbiljni, a dugoročno možda i štetniji po stanje discipline u Srbiji. Oni se odnose na suštinsku neusklađenost akademskog ponašanja sa međunarodno prihvaćenim dobrim praksama u oblastima kao što su: akademska etika, poštovanje autorskih prava, recenziranje članaka, monografija i projekata, nepotizam, uspostavljanje i promovisanje klijentelističkih mreža, ali i pitanja ličnog i profesionalnog integriteta zasnovana na nedovoljnom ličnom usavršavanju i unapređivanju kategorijalno-pojmovnog aparata discipline. Autor članka tvrdi da su, za razliku od egzogenih problema koji se mahom odnose na adekvatnost pravnog okvira i dostupnih materijalnih resursa za istraživanje, endogeni problemi veoma teško rešivi u vremenskom rasponu od jedne ili čak dveju generacija, tim pre što suboptimalne akademske prakse podstiču pogubne elemente sistema zasnovanog u dobroj meri na negativnoj selekciji, čime se, u krajnjoj instanci, i posledice egzogenih ograničenja progresivno umnožavaju. U praktičnoj sferi, ovo znači da dobar deo ostvarenih rezultata politikoloških istraživanja ima izrazito malu ili nema nikakvu efektivnu upotrebljivost, što celoj naučnoj oblasti otežava silazak sa poslovične „kule od slonovače“ u stvarni svet, i otvara pitanje o suštinskoj egzistencijalnoj krizi discipline. Zaključak je da savremena srpska politikologija, barem srednjoročno gledano, ima još lošiju perspektivu nego što bi se dalo zaključiti pukom analizom normativnog i institucionalnog okvira. Otuda preporuka za rešavanje akutnih i hroničnih problema srpske politikologije mora, pored zahteva za revidiranjem i optimizacijom institucionalnog sistema nagrada i kazni, da obuhvati i poziv na internalizaciju dobrih praksi u okviru same akademske zajednice.

Trade and financial sanctions are regularly considered one of the most widely employed tools of economic statecraft, although their efficiency is occasionally disputed. In academic literature and political practice alike, it is often claimed that they can effectively be used to influence a particular state’s behavior and shape international political outcomes. Even the potential for sanctions to be imposed is sometimes enough to produce the wanted consequences. Some conditions are previously required, though, in order for sanctions to work. They pertain to the level of balance between the actors’ capabilities and vested interests. In the case of sanctions imposed to Russian Federation by a large number of Western countries, the conditions have clearly not been met. Given that the purpose of sanctions imposed is not to affect the targeted state’s economy, but to influence its behavior, it may well be stated that the tool has not been successfully used. Also, within the current, ever-larger global interdependence, the consequences produced by international sanctions have backfired and hampered the economies of many of the European Union member states, thus creating blocks of opposition within the Western club and demonstrating the ambiguity of the tool itself. It all goes to show that the way of handling the Ukraine crisis, regarding its reliance on international sanctions, was flawed. As such, it is not only significant as a roadmap of how not to handle international conflicts, but as a potentially valuable case study in the future economic statecraft textbooks

Prikaz knjiga:

• Christopher Coker, The Improbable War: China, The United States, and Logic of Great Power Conflict, Oxford University Press, New York, 2015.
• Graham Allison, Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’ Trap?, Houghton Mifflin Harcourt, Boston – New York, 2017.

Prikaz knjige: Jevgenij Primakov, Svet bez Rusije. Čemu vodi politička kratkovidost, prevod: Zagorka Zečević, Službeni glasnik - Fakultet bezbednosti, Beograd, Ido, 148 str.

Politička transformacija nemačkih Zelenih, osobito pod rukovodstvom Jozefa Fišera, predstavlja specifičan slučaj u savremenoj istoriji političkih partija u Evropi. Dok izvesna odstupanja od prvobitno formulisanih programskih načela nisu neuobičajena pojava, potpuno odricanje od svojih temeljnih uverenja gotovo da ni jedna druga politička partija nije sprovela tako detaljno kao nemački Zeleni. Takođe, dok je većina partija umereno prilagođavala svoje stavove opredeljenjima članstva, dotle su ne­mački Zeleni transformisali partijsku ideologiju u direktnoj suprotnosti sa stavovima partijske ba­ze. Po mišljenju autora, ovaj fenomen ima tri grupe uzroka: partijsko neiskustvo, interese partijskih elita i podvrgavanje spoljašnjim uticajima. Svi ovi faktori su, manje ili više, uticali na promenu Ze­lenih od pacifističke u militarističku partiju, a ova promena bila je najvidljivija na primeru NATO agresije na SRJ 1999. godine.

Spoljnopolitički prioriteti države za osnovu imaju bilo objektivne ili socijalno konstruisane opšte ciljeve i vrednosti države i društva. Njihovo precizno određivanje, u strateškom dokumen­tu poput nacionalne Spoljnopolitičke strategije, smanjuje mogućnosti za voluntarizam u spoljnopolitičkom procesu. Iako ne postoji formalna nacionalna Spoljnopolitička strategija, spoljnopolitički prioriteti Srbije određeni su 2009-2010. godine. To su: zaštita ustavnog poretka, evropske integracije, regionalna saradnja i ekonomski razvoj. Ove prioritete trebalo bi ostvarivati oslanjajući se na četiri „stuba“ spoljne politike: EU, Rusku Federaciju, SAD i NR Ki­nu. Autor u ovom radu analizira komplementarnost spoljnopolitičkih prioriteta i mogućnosti (a)simetričnog oslanjanja na „stubove“ spoljne politike. Zaključak je da se na ostvarivanju spoljnopolitičkih prioriteta u Srbiji uglavnom radi ad hoc i da se zanemaruje postojanje značajnih međusobnih nesaglasnosti između pojednih prioriteta. Kao nužna refor­ma koja bi trebalo da obezbedi preduslove za uspešno ostvarivanje spoljnopolitičkih prioriteta, izdvaja se razvoj političkih institucija i jačanje administrativnih kapaciteta države, kao i uspostavljanje hijerarhije među prepoznatim prioritetima.

Prikaz knjige: Dominik Mojsi, Geopolitika emocija. Kako kulture straha, nade i poniženja utiču na oblikovanje sveta, Prevod: Milica Čečur, Clio, Beograd, 2012, 203 str.

Prikaz knjige: Radoslav Gaćinović, Ugrožavanje kapaciteta bezbednosti države, Filip Višnjić, Beograd, 2013, 372 str.

U članku se istražuje položaj spoljnopolitičkih tema u predizbornoj kampanji za vanredne parlamentarne izbore u Srbiji, održane 16. marta 2014. go­dine. Primenom komparativne metode i analize sadržaja, autor klasifikuje političke partije prema njihovom spoljnopolitičkom opredeljenju i utvrđuje mesto spoljnopolitičkih tema u predizbornom ali i opštem diskursu srpske političke scene. Okolnosti raspisivanja parlamentarnih izbora, uglavnom vezane za borbu za prevlast unutar prethodne vladajuće koalicije, nametnule su (skromnu) poziciju spoljne politike u izbornoj kampanji. Ovakav is­hod može se smatrati delimičnim uzrokom izbornih rezultata i potonjeg rasporeda političkih snaga u Srbiji. Glavni nalazi autora jesu: 1) pomeranje pristupa najvažnijih političkih partija u pravcu spoljnopoli tičkog konsenzusa (pre svega u pogledu pitanja pristupanja Evropskoj uniji i kosovskog pitanja); 2) nastavak trenda umanjenja prisustva i značaja spoljnopolitičkih tema u odnosu na ranije izborne cikluse.

Prikaz knjige: Ijan Bremer, Supersila: Tri moguće uloge Amerike u svetu, CIRSD, Beograd, 2015, 239 str.

Cilj autora je da u radu predstavi osnovne tokove nastanka i razvoja, kao i moguće perspektive islama kao političkog izraza – drugačije određenog kao islamizam. Dok su kulturološki, geografski i političko-ekonomski izvori islamizma u velikoj meri poznati, oni se moraju konstantno iznova istraživati, imajući u vidu transformacije kroz koje, naročito u poslednjih nekoliko decenija, prolazi sam koncept islamizma kao političkog izraza islama. Unutar-islamske verske pa time i političke podele, odnos islama prema zapadnom svetu i modernosti kao jednom od najupečatljivijih obeležja zapada, kao i položaj religije u političkoj istoriji muslimanskih društava, neki su od faktora najčešće isticanih u savremenoj literaturi kao značajnih za formiranje savremenog islamizma. Pitanje pribegavanja upotrebi sile, posebno u vidu savremenog, transnacionalnog, terorizma, predstavlja posebnu oblast u savremenim islamskim studijama a od odgovora na ovo pitanje u velikoj meri zavisi ne samo sudbina islama i islamske politike već i globalnih političkih odnosa.

Prikaz knjige: Hedley Bull, The Anarchical Society, 3^rd edition, Columbia University Press, New York, 2002, xxv+329 p.

U ovom delu studije, autor nudi određenje spoljne politi­ke i njenog mesta u političkom sistemu. Zatim se prikazuje proces kreiranja i realizacije spoljne politike, kroz njegove faze, od inicijative i odlučivanja do sprovođenja odluke i mehanizama kontrole i nadzora. Opis procesa kreiranja i realizacije spoljne politike u Srbiji započinje predstavljanjem državnih organa (predsednika Republike Srbije, Vlade Republike Srbije, Ministarstva spoljnih poslova i Ministarstva odbrane) i njihovih uloga u ovom procesu.

U drugom delu studije, autor predstavlja ulogu ostalih državnih organa i drugih subjekata u procesu kreiranja i realizacije spoljne politike u Srbiji. Reč je o Kancelariji za evropske integracije, Narodnoj skupštini, Savetu za nacionalnu bezbednost, Privrednoj komori, političkim strankama i udruženjima građana. Razmatra se funkcija kontrole i nadzora, kao završna faza spoljnopolitičkog procesa. Nakon toga, razmatra se pitanje da li nacionalni strateški dokumenti čine deo normativnog modela. Zauzima se stav da ovi dokumenti imaju izvesnu snagu u sklopu prikazanog normativnog modela. Studija se završava opisom i objašnjenjem načina i uzroka odstupanja stvarnog od normativnog modela spoljnopolitičkog procesa. Autor smatra dinamiku partijskog sistema u Srbiji glavnim neposrednim uzrokom ovog fe­nomena, dok kao ključni strukturni nedostatak političkog siste­ma Srbije izdvaja nizak nivo političke kulture, odnosno odsustvo načela odgovornosti.

Journal review: Srpska politička misao: Posebno izdanje [special issue] (Edited by Đorđe Stojanović and Dušan Pavlović); Institute for Political Studies, Belgrade, 2014.

Book review : Tim Dunne & Cristian Reus-Smit (eds.) The Globalization of International Society. Oxford University Press, Oxford 2017.

Review essay: David Unger, „The Foreign Policy Legacy of Barack Obama“, The International Spectator, 51(4), 2016, pp. 1-16.

Namera autora je da istraži pravce i mogućnosti realističkog proučavanja spoljne i bezbednosne politike Evropske unije. U istraživanju se polazi od činjenice da su evropske studije u celini, pa i studije evropske bezbednosti posebno, uglavnom ostajale izvan fokusa realističke teorije. Istražuju se, u tom smislu, sporadični pokušaji realističkog zahvatanja ove tematike, uz stavljanje naglaska na razliku između različitih škola u okviru realističke teorije. Nudi se klasifikacija realističkih pristupa, koja podrazumeva klasični, strukturalni i neoklasični realizam, pri čemu se poslednja dva javljaju u ofanzivnom i defanzivnom vidu. Tvrdi se da će, u zavisnosti od prihvatanja jednog od triju pristupa, biti proizvedena kvalitativno različita tumačenja i pretpostavke o položaju Evropske unije kao aktera u međunarodnom sistemu, kao i o njenoj spoljnoj i bezbednosnoj politici. Snažni državni akteri poput Nemačke, Francuske ili Sjedinjenih Američkih Država biće, tako, posmatrani na različite načine u okviru različitih pristupa: kao partneri, rivali ili protivnici. Istovremeno, opredeljivanje za jedan od realističkih pristupa proizvešće i različite predikcije o preovlađujućim međunarodnim strategijama: uravnotežavanju ili svrstavanju uz jačeg, kao konkurentskim koncepcijama. Zaključak o kompatibilnosti realističkih pristupa sa evropskom spoljnom i bezbednosnom politikom kao analitičkim terenom jeste da će potreba za teorijskim promišljanjem narastajućih unutrašnjih i spoljnih problema Evropske unije otvoriti nove i veće prostore za analizu ove vrste.

Prikaz knjige: Milomir Stepić, Geopolitika. Ideje, teorije, koncepcije, Institut za političke studije, Beograd, 2016, 690 str.

Odnos političko-bezbednosne i ekonomske problematike predstavlja specifičnu oblast u okviru međunarodne teorije. Kada u međunarodno-ekonomskim pitanjima postoji izražen element političkog, tada se međunarodna politička ekonomija može posmatrati kao deo nauke o međunarodnim odnosima: bilo kao njena pod-disciplina ili kao jedan od njenih teorijskih pristupa/paradigmi. Autor analizira specifičan pristup proučavanju međunarodne političko-ekonomske problematike: onaj koji nudi realistička teorija. U odsustvu politički neutralnog tržišta, privredno-trgovinski odnosi prožeti su političkim dimenzijama, uključujući, neretko, i bezbednosne kalkulacije svojstvene realističkoj teoriji. Uvek kada se odnosi političkih jedinica u međunarodnom sistemu kreću između saradnje i sukoba, oni su u svojoj osnovi potencijalno politički. Kao što se politička sredstva mogu upotrebljavati radi ostvarivanja ekonomskih ciljeva, tako se i ekonomske mere koriste za ostvarivanje ciljeva iz sfere politike – ovo je najočiglednije na primeru međunarodnih ekonomskih sankcija. Pored toga, savremeni međunarodno-politički trenutak sve češće uzrokuje uvezivanje ekonomskih i političko-bezbednosnih pitanja. U novim međunarodnim okolnostima, ali i nekada nekonvencionalnim oblastima, poput međunarodne ekonomije, postoji prostor za realističku teoriju međunarodnih odnosa. Ona je, svakako, morala da prođe kroz brojne i značajne transformacije – odbacujući, za početak, nekadašnji rigidni determinizam (vojne) moći – i može se tvrditi da upravo u ovoj sposobnosti da se menja i prilagođava, kako u pogledu sopstvenih tehnika i instrumenata, tako i u pogledu postavljenih istraživačkih programa, leži jedan od ključnih kvaliteta realističke teorije. Nesporno je da, u meri u kojoj su u savremenoj politici ekonomska pitanja isprepletena sa političko-bezbednosnim, nauka o međunarodnim odnosima i, u okviru nje, realistička teorija, predstavljaju nezaobilazno sredstvo njihovog razumevanja.

Book review: Dejana Vukčević L’émergence d’une Europe de la défense: difficultés et perspectives. Editions universitaires européennes, 2010, 628p.