Marina T. Kostić

Tokom američko-ruske debate o produžetku Novog START-a tokom 2019. i 2020. godine, obe zemlje su ponovo pokrenule pitanje multilateralizacije strateške ofanzivne kontrole naoružanja. Međutim, dok su SAD pozvale na učešće Kine, Rusija je još jednom ponovila hladnoratovski stav nekadašnjeg Sovjetskog Saveza o neophodnosti učešća Francuske i Velike Britanije u kontroli strateškog naoružanja. Imajući u vidu odbijanje Kine da se pridruži razgovorima o produžetka Novog START-a, na koje ih je u više navrata pozivala Trampova administracija, iz različitih razloga, svrha ovog članka je da istraži stavove Francuske i Velike Britanije, dve evropske države i članice NATO-a sa strateškim oružjem, u odnosu na ruski poziv i izglede i preduslove za multilateralizaciju kontrole strateškog naoružanja kroz njihovo učešće. U ovom nastojanju autorka koristi koncept strateške stabilnosti i analizira niz primarnih i sekundarnih izvora, uključujući hronologiju pregovora i sadržaj ugovora o kontroli strateškog naoružanja i drugih relevantnih ugovora, francuskih i britanskih strateških dokumenata, kao i izjave zvaničnika iz ovih i drugih relevantnih zemalja. Autorka zaključuje da bi se Velika Britanija i Francuska verovatnije uključile u formalnu kontrolu strateškog naoružanja ako su ispunjena najmanje tri skupa preduslova - „dozvola“ SAD -a i NATO -a, jednakost u strateškim snagama i tokom pregovora i poboljšano strateško okruženje.

Treaty between the United States of America and the Russian Federation on measures for further reduction and limitation of strategic offensive arms (“New START”) is the last pillar of the arms control regime on which the end of the Cold War and the new world order rested. Its expiration on 5 February 2021 is a top security challenge and indicates a possible new strategic arms race. However, can the United States and Russia still preserve the existing strategic arms control by extending the Treaty for another five years? What are the prospects, the opportunities and obstacles for this extension? What are the most pressing issues USA and Russia face with in order to preserve strategic arms control and are they willing to do so? In order to answer to these research questions author analyses several key issues that are of paramount importance for extension of the New START: nuclear modernization processes, invention of new weapons and emergence of new warfare domains; transparency and verification and broader confidence building measures; missile defence and prompt global strike; tactical nuclear weapons in Europe and Asia; general US-Russia relations which include question of democratic capacity; and broader influence of this Treaty on nuclear non-proliferation regime. By using content and discourse analysis author concludes that, although it is obvious that the extension of the New START would be primarily in favour of Russia and that the USA has not much to gain, the character of strategic stability in the Third Nuclear Age gives reasons to believe that the New START will be extended for another five years.

Imajući u vidu nestabilnost na području opština Preševo, Bujanovac i Medveđa nakon završetka sukoba na Kosmetu 1999. godine, sporadične incidente i stalne političke zahteve Albanaca iz ovog kraja, ali i spoljnopolitičke prioritete Vlade Srbije u vezi sa članstvom u Evropskoj uniji (EU), predmet ovog istraživanja su pristupi lokalnog albanskog rukovodstava, Vlade Srbije i EU i SAD¬a, rešavanju položaja tri opštine i Albanaca koji žive u njima. Cilj istraživanja je da se upotrebom komparativnog teorijsko-metodološkog pristupa utvrde sličnosti i razlike i odrede moguće tačke oslonca različitih stavova, na kojima bi se gradila trajna stabilnost. Rezultati istraživanja ukazuju na to da se pristipi Srbije, EU i SAD, po pitanju statusa, razlikuju od pristupa lokalnih Albanaca, budući da ga oni posmatraju u kontekstu prava nacionalnih manjina, a ne statusa teritorije. U pogledu paralela sa položajem severa i prava Srba na Kosmetu, albanska pozicija je jedinstvena, dok su Srbija, EU i SAD stava da se ovo pitanje ne može rešavati na isti način kao položaj Srba na Kosmetu. Na kraju, u pogledu uključenosti međunarodnih aktera u ovaj proces, pristupi Srbije, EU i SAD su da oni imaju nadzornu i ulogu garanta, dok albanska strana insistira na „internacionalizacii“ i njihovoj većoj uključenosti. Preporuke srpskoj strani su da uloži napore u održavanje postojeće pozicije međunarodnih aktera, uzme u obzir porast geopolitičkog značaja ovog područja u uslovima zaoštravanja odnosa Istoka i Zapada i da pitanje opština sa srpskom većinom na Kosmetu ne predstavlja kao pitanje statusa teritorije. Težnja istraživanja je da, pre svega, pruži doprinos domaćoj literaturi.

Sistemske teorije međunarodnih odnosa razvile su se sredinom prošlog veka sa ciljem prevazilaženja klasičnih teorija, koje su izvore nestabilnosti u međunarodnim odnosima nalazile u ljudskoj prirodi i na nivou države. Kako bi došle do pravilnosti koje vladaju u sistemu, uslova pod kojima oni mogu biti stabilni ili nestabilni i ograničenja koja postavljaju pred svoje aktere, sistemske teorije su koristile pre svega dedukciju i modelovanje, a zatim i klasifikaciju za razvrstavanje teorijskih i istorijskih modela međunarodnih sistema. Ričard Rouzkrens je jedan od teoretičara međunarodnih odnosa koji je sistemskom i istorijskom analizom utvrdio postojanje devet međunarodnih sistema i izdvojio četiri osnovna elementa od kojih je zavisila njihova stabilnost – usmerenost elita, kontrola, resursi i kapacitet sistema. Istraživanjem ove četiri varijable u međunarodnom sistemu na početku XXI veka došlo se do zaključka da je on nestabilan zbog suprotstavljenog etosa elita (reformističke i reakcionarne), njihovih nestabilnih mandata, koje podstiču jednostrane i nasilne akcije, velike pokretljivosti resursa i njihove ograničenosti, kao i nedovoljno snažnih kapaciteta sistema da pomiri ove suprotnosti ili nadoknadi gubitke strana.