Aleksandar Saša Gajić

U radu se suočavaju dva pogleda na istorijske tokove i samoprepoznavanje njihovih vodećih subjekata: one modernog progresizma čiji je savremeni nosilac SAD sa predubeđenjem o svojoj „izuzetnosti“ i ruske uloge „sile koja obuzdava“ – Katehona. U prvom delu se objašnjava sekularni, progresivistički svetonazor kao srž „američke izuzetnosti“ i njenog ubeđenja da je ona na „pravoj strani istorije“. Zatim se objašnjava hrišćanski eshatološki „optimistički pesimizam“ razumevanja smisla istorije kao jedinstvenog i neponovljivog procesa i iz njega objašnjava koncept Katehona, „sile koja obuzdava“ i odlaže njen eshaton. U tom smislu istražuje se istorijski nastanak i razvoj ideje o Rusiji kao „trećem Rimu“ koji je, prenošenjem imperije (translatio imperii) kao branilac pravovernosti postao i istorijski nosilac katehonskog imperijalnog ideala i naznačenja. Ostvarenje i odstupanje od ovog idela prati se nadalje kroz rusku istoriju od vremena „trećeg Rima“ preko „treće Internacionale“ do savremenog trenutka svojevrsnog Trećeg svetskog rata. Završni deo rada analizira savremeno stanje u Rusiji u odnosu na ponovno buđenje njenog istorijskog ideala u teškim, iznuđenim okolnostima ponovnog suprostavljanja globalističkom „kolektivnom Zapadu“.

Antagonizmi na relaciji Rusija – „kolektivni Zapad” iziskuju da se uporedi novonastala međunarodna situacija sa onom iz vremena „Hladnog rata”. Osnovi metodološki pristup radu je, stoga, istorijsko-komparativni. Zato se u prvom delu rada definiše sintagma „novog Hladnog rata” i prati promena njene upotrebe tokom prethodnih decenija, uz pokušaj određenja kretanja međunarodnih odnosa od vremena klasičnog „Hladnog rata” do današnjih dana. Zatim se, u drugom delu rada, opisuju osnovne odlike starog „Hladnog rata”. „Novi Hladni rat”, naspurot starom, odlikuje regionalno a ne globalno nadmetanje, disproporcija i ekonomskoj moći Rusije u odnosu na Zapad, odsustvo dublje ideološke dimenzije konflikta, dominacija geopolitičkih, teritorijalnih vidova nadmetanja, postojanje trećih sila koje se udružuju naspram Zapada, integrisanost sukobljenih strana u jednistveni svetski kapitalistički sistem... U završnom delu rada se zaključuje kako razlike između stare i nove hladnoratovske konfrontacije leže pre svega svega u strukturnoj transformaciji savremenih međunarodnih odnosa u pravcu multipolarizma kroz novu raspodelu svetske moći koju dojučerašnja dominantna, hegemonska svetska sila želi da spreči ili barem da uspori, te se uočava opadanje moći Zapada i porasta moći oporavljenih i novih centara globalne moći u nastajućem multipolarnom svetu.

Predmet i problem rada činisagledavanje ruske vojne intervencije u Ukrajini, počevši s pogledom na istorijski i politički kontekst koji je doveo do sukoba, zatim sa osvrtom klasične i savremene geopolitičke pozicije Ukrajine, nakon čega se prelazi na proklamovane ciljeve ”specijalne vojne operacije” i njen tok. Cilj rada jeste svrstavanje sukoba u geopolitički okvir i sagledavanja geopolitičkih implikacija koje će prouzrokovati, oslanjajući se na teorijski pristup realizma. Rezultati rada prognoziraju dublju polarizaciju novu blokovsku podelu sveta, nalik onoj za vreme Hladnog rata.

U radu se detaljno analizira koncept „Velikog reseta“ od strane njegovih glavnih propagatora Klausa Švaba, Tijeri Malerea, princa Čarlsa i Kristaline Georgijeve i to metodom analize sadržaja njihovih govora, knjiga te dokumenata Svetskog ekonomskog foruma. Potom se analiziraju vizije ciljeva ovog globalnog poduhvata, uključujući i njihove geopolitičke dimenzije, stavljene u savremeni najširi društveni kontekst. U završnom delu rada se traže idejni i ideološki koreni koncepta „Velikog reseta“; isti se pronalaze u ideologiji globalizma iz čeka se izvlači jasan i nedvosmislen zaključak da ovaj koncept predstavlja novu, recikliranu verziju globalističkih ideja koja pokušava da im udahne novu životnu snagu zarad dostizanja identičnih krajnjih ciljeva ali uz pomoć novih metoda.

Nakon dvadeset dugih i frustrirajućih godina, Amerika se najzad potpuno povukla iz Avganistana. Ovaj rad daje pregled američkih akcija u toj zemlji, počevši sa invazijom za vreme administracije Džordža Buša Mlađeg, preko likvidacije Osame bin Ladena i suzbijanja aktivnosti Al Kaide, do Obamine administracije, tokom koje je međunarodna ISAF misija završena i za vreme koje je najavljeno povlačenje trupa. Nakon toga sledi pregled aktivnosti za vreme mandata Donalda Trampa, za vreme kojeg su se stvorili uslovi za definitivno povlačenje, kroz potpisivanje sporazuma u Dohi između SAD i Talibana. Poslednji deo rada posvećen je situaciji na terenu za vreme administracije Džoa Bajdena i tokom kompletiranja povlačenja, koje su Talibani iskoristili da ponovo zauzmu celu zemlju i proglase islamski emirat.

Savremeno izučavanje mogućnosti malih država da se odupru bezbednosnim pretnjama daleko je odmaklo od shvatanja da se ono svodi na klasičnu politiku balasiranja i razvijanja sopstvenih vojnih potencijala. Tome je doprinelo „proširivanje polja bezbednosti“, detaljno posmatranje bezbednosti kao stanja, organizacije i funkcije, kao i proučavanje prirode država koje se, usled zajedničkih osobina i načina delovanja u međunarodnim odnosima, dele na male i velike države, odnosno sile. U uvodnom delu rada se obrađuje teme definisanja malih država prema standardnim kriterijumima (kvantitativni, kvalitativnim i relacionim), a zatim se, u njegovom drugom delu, objašnjavaju glavne strategije koje male države koriste pri suočavanju sa bezbednosnim pretnjama. U trećem delu rada, ova teorijska saznanja se primenjuju na slučaj Srbije, to jest na njenu izloženost, kao male države, nizu bezbednosnih pretnji od završetka hladnoratovskog perioda do današnjeg dana, sve kako bi se izvukli zaključci koje su bezbednosne strateške mogućnosti koje sada stoje pred Srbijom i šta one mogu da joj donesu.

Organizacija dogovora o kolektivnoj bezbednosti (ODKB) predstavlja važnu regionalnu bezbednosnu organizaciju, pre svega onu odbrambeno vojnog tipa, koja deluje na turbulentnom postsovjetskom prostoru. Kao takva, ODKB teži saradnji sa drugim srodnim regionalnim organizacijama koje deluju na ovom prostoru. U radu se posmatra odnos ODKB sa NATOM i ŠOS-om (Šangajskom organizacijom za saradnju), njihove međusobne razlike, interesi, vidovi saradnje i/ili njihov izostanak kao i razlozi za to. U radu se daje sumarna ocena ovih odnosa i njihova moguća perspektiva u budućnosti.

Demokratski kosmopolitizam predstavlja savremenu političku teoriju prenošenja modela predstavničke demokratije sa nacionalnog na globalni nivo u cilju preobražaja institucionalnog okvira međunarodne zajednice. U pitanju je novi, minimalni pristup koji revitalizuje ideju formiranja globalne vlasti, odnosno svetske države u modernim demokratskim okvirima. Rad proučava glavne konceptualne okvire teorije demokratskog kosmpolitizma kroz delo jednog od njegovih najistaknutijih zagovornika, profesora Danijela Arkibuđija sa Londonskog univerziteta. Detaljno se posmatraju njegovi normativni okviri, kao i institucionalni predlozi reformi savremene međunarodne zajednice. Na kraju rada se daje načelna kritika kako teorijskih postavki teorije kosmopolitiske demokratije tako i njene Arkibuđijeve verzije, te se ukazuje na veze njegovih predloga sa ranijim predmodernim i modernim zagovornicima svetske države koju Arkibuđi, u novom ruhu i sa nekoliko originalnih dodataka, teži da revitalizuje.

Negative perceptions of Russia as “the Other” in societies belonging to the Western political tradition have been shaped in a long historical perspective and have their own cultural and geopolitical matrix. These stereotypes mostly perceive Russia and its population through collectivism, authoritarianism and impulsiveness. Media and information policies play an indispensable role in shaping stereotypes in the modern and postmodern era. Therefore, the aim of this research is to point at the role of media discourse in supporting and forming negative stereotypes about contemporary Russia. In the introductory part of the Paper, the problem of stereotyping the notions of Russia and the Russians in the Western political space is contextualized, and then the case study on the empirical basis describes the role of the so-called Western media in supporting the established stereotypes in modern times. The main narratives of the information war between the European Union and the Russian Federation were used for media mediation and interpretation of events on the international scene in which the Russian Federation was the main actor during the year of sanctions (2014) and immediately afterwards (2015). We conclude that in the observed period there was a mutual deterioration of the images among the citizens of the EU and RF, while the leading media sacrificed the principle of impartiality of reporting.

Rad preisipituje (ne)mogućnosti preokreta u tokovima postmodernog društva koji bi temeljno promenili postojeće odnose i načine njegovog funkcionisanja, posmatrajući ih iz sve tri postideološke perspektive – liberalne, konzervativne i socijalističke. Potom se, polazeći od osnovnih pristupa fenomenu revolucija u savremenoj društvenoj teoriji, daje kritički osvrt na marskističko revolucionarno nasleđe u 21 veku, kao i na problem koga baštinici današnjeg revolucionarnog patosa imaju sa središnjim motivima modernosti. U drugom delu rada se analiziraju nerevolucionarne odlike postmodernog doba kako na individualnom, tako i na kolektivnom nivou.

Za Rusiju Balkan predstavlja region od velikog istorijskog i kulturno-verskog značaja, pa se ruskim medijima i javnoj diplomatiji veze sa njim doživljavaju veoma bliskim i značajnim. U radu se posmatra ruska spoljna politika, opseg njenog uticaja kao i njeni geopolitički interesi na Balkanu. U prvom delu rada se obrađuje klasična geopolitička pozicija Balkana iz perspektive ruske spoljne politike i pruža kratki istorijski pregled ruskog uticaja na Balkanu od vremena rešavanja „Istočnog pitanja“, preko epohe svetskih ratova i Hladnog rata do Post-hladnoratovskog perioda. Potom se analizira stvarni domet ruske spoljne politike u savremenim uslovima na Balkanu. Uočavajući njegova znatna ograničenja, u završnom delu rada se daje objašnjenje koje geopolitičke okolnosti su uzrok tome, kao i zašto se preuveličava ruski uticaj (često nazivan i „malignim“) na prostoru Balkana.

U savremenom javnom i stručnom diskursu česta su poređenja između SAD i Rimskog carstva, najčešće bazirana na sličnostima njihovog imperijalnog nastanka, razvoja i pozicije u međunarodnim prilikama svojih epoha. Rad posmatra istorijsku genezu ovog poređenja krećući se od vremena kada su Američke kolonije bile deo Britanske imperije i kada su rimske republikanske vrline, kao deo klasičnog evropskog obrazovanja, predstavljale uzor američkim kolonistima. Nadalje se pokazuje kako su ovi republikanski uzori bili korišćeni u Američkom ratu za nezavisnost kao antipodi britanskoj monarhističkoj tiraniji, a zatim i tokom prvog perioda američke samostalnosti. Tada se rimski republikanski prvaci koriste kao uzori nižih, radničkih i agrarnih staleža u borbi protiv otuđene oligarhije, dok se, sa druge strane, bogati slojevi koriste takođe rimskim primerima koji pokazuju kako su demagozi, koristeći se nezadovoljstvom nižih slojeva, srušili republiku i stvorili nedemokratsko carstvo. Ove dve percepcije biće prigrljene pre i tokom Američkog građanskog rata, prva na Jugu, a druga uglavnom na Severu. Krajem 19. veka, rimsko američka poređenja počinju da se vide ili u ključu evangelističkog moralizma ili kao po prvi put afirmativni primeri imperijalne moći i luksuza. Ova viđenja, tek donekle modifikovana opstaju do Hladnog rata, nakon čega postaju deo jedne gotovo manihejske geopolitičke slike o suprotstavljenosti demokratskog republikanizma i totalitarnog imperijalizma. U posthladnoratovskoj epohi poređenja SAD i Rima poprimaju različita lica, krećući se od preispitivanja teza o neizbežnosti uspona i pada velikih sila, preko povlačenja analogije sa unipolarnom moći Amerike u donedavnom međunarodnom sistemu, do kritike urušavanja republikanskih vrlina i ustanova usled imperijalne koncentracije moći i korozivnih dejstava korupcije.

Polazeći od klasičnog geopolitičkog značaja Balkana i mesta srpskog naroda na njemu, rad promišlja aktuelne geopolitičke procese i uticaje velikih sila u regionu. Uočavajući ne samo nespronu prevlast atlanstista na Balkanskom poluostrvu, već i porast uticaja drugih sila, rad se usmerava na njihove nove enertetsko-transporne strateške projekte. U zaključnom delu rada, analiziraju se posledice koje ovi projekti mogu da donesu za srpske zemlje kao i mogući odgovori onih geopolitičkih aktera koji žele da spreče njihovu realizaciju po cenu šire regionalne destabilizacije.

U radu se posmatraju posledice «Bregzita» na odnose unutar EU i evroatlanske integracije Srbije i regiona «Zapadnog Balkana. Dok je u prethodni decenijama EU težila da utiče na stabilizaciju prostora Balkana usled bojazni od širenja «balkanizacije» na prostore Evrope, danas neintegrisani deo Balkana strahuje od posledica «bregzitizacije» EU. Prvi deo rada posvećen je razumevanju koncepta «Zapadnog Balkana» u savremenom političkom diskursu i klasičnih geopolitičkih odlika ovog podneblja, a zatim i geopolitičke pozicije Srbije. U drugom delu rada se prelazi na tumačenje savremenih geopolitičkih odnosa u kontekstu «Bregzita» i njegovih posledica, da bi se na kraju rada analizirale moguće posledice svih ovih odnosa evrointegracije Srbije i Zapadni Balkan uzimajući u obzir sve postojeće geopolitičke okolnosti.

U ovom radu autor istražuje dimenzije i razvoj geopolitičkog nadmetanja oko korišćenja i transporta energenata iz Kaspijskog područja do svetskog tržišta, kao i njegove šire geoekonomske i političke ciljeve. Uočavajući glavne državne aktere, njihove interese i ciljeve, rad se usmerava na objašnjavanje toka «Nove velike igre» i njene tri dosadašnje faze: onu pre 11. septembra 2001. godine, koja je protekla u ruskim pokušajima zadržavanja prima­ta u transportu energenata na ovom delu postsovjetskog prostora; drugu, nakon 11. septembra 2001. godine, koja je protekla u znaku «uskakanja» SAD na ovaj prostor i njihove inicijative koja je pretila da promeni odnos snaga; i treću, nakon 2005. godine, koja predstavlja period ponovnog preokreta u kome Rusija i njeni saveznici ponovo preuzimaju primat u «Novoj velikoj igri» i najveći deo ovoga prostora do daljnjeg pretežno zadržavaju u sopstvenoj interesnoj sferi.

Rad proučava procese i dešavanja u Srbiji nakon kulminacije kosovske krize u ključu „kosovskog zaveta” odnosno „kosovskog mita”. Ukazujući na njegove pogrešne interpretacije u odnosu na izvorno hrišćansko značenje o opredeljenju „između zemaljskog i nebeskog”, kao i istorijski značaj i životni uticaj ne samo na identitet već i za sva prelomna opredeljivanja u istoriji srpskog naroda, u radu se nadalje sadašnja situacija u Srbiji posmatra kroz prizmu “kosovskog zaveta”, kako u javnopolitičkoj, tako i privatnoj sferi, u kojima se odigrava „svakidašnjica izbora između nebeskog i zemaljskog”.

Objašnjavajući savremenu svetsku ekonomsku krizu nastalu kroz uvišestručavanje finansijskog kapitala u odnosu na realni kapital što je kroz procese globalizacije dislociran, a potom informatičkim sredstvima dalje umnožavan i ubrzavan u svom kretanju, rad pokazuje da je njegov teorijski temelj u vidu uverenja u permanentni, beskonačni rast imanentan slobodnom tržištu ima vrednosne, civilizacijske temelje. Posmatrajući kroz prizmu vrednosnih i civilizacijskih uverenja njegove duhovne osnove i filozofske izraze, autor u njemu pronalazi simptome kraja moderne epohe i nemogućnost da se, iz perspektive modernosti i postmodernosti, ekonomsko civilizacijska kriza prevaziđe, budući da je njen glavni problem, odnošenje pojedinca i zajednice, čoveka i prirode, tvorevine i Tvorca, u svom korenu, i istorijski i suštinski, duhovni, odnosno religiozni.

Postocijalistička tranzicija istočnoevropskih zemalja dve decenije je proticala u preuzimanju zapadnog neoliberalnog kulturnog obrasca i društvenoj transforma­ciji u skladu sa njim, po principu odozgo na dole, od elita prema narodu. Ona je dovela, u različitom stepenu i sa različitim posledicama, do društvene pseudomorfoze do kulturnoistorijske pojave kada se jedan kulturni obrazac, njegove forme i diskursi „neprirodno“ nakaleme na drugi kulturno-istorijski tip i njegovo nasleđe, potisnu njegov razvoj, stvarajući veštačke društvene forme, otuđenje na liniji elita-narod, vodeći ka klijentilističkoj stagnaciji društva u kojoj postoji duboko nerazumevanje i „kul­turni rat“ na relaciji „dominantnih manjina“ i obespravljog „unutrašnjeg proleterijata“ (Tojnbi). Rad stoga daje istorijski pregled tipičnih pseudofomorfoza elita i njihovog sukoba sa narodom, od antičkih vremena preko kompra­dorskog fenomena u periodu kolonijalnih osvajanja sve do, za postsocijalističku analizu ključnog, „ruskog slučaja“ i ostalih slučaja pseudomorfoza pod rukovodstvom elita sa namerama modernizacijskih stremljenja (kemalistička Turska, šahov Iran itd.) kao i njima suprotnih primera, kako bi se kroz ovaj pregled uočile osnovne istorijske tendencije „kulturnog rama“, društvenih polarizacija i sukoba kao posledica kulturnih promena u njihovom višelinijskom razvojnom toku.

U radu se iz dvadesetogodišnje perspektive preispituje uloga politike SAD u periodu raspada Jugoslavije imajući u vidu uobičajena mišljenja stručne javnosti o dve njene faze; prve u kojoj su se SAD deklarativno zalagale za očuvanje SFRJ nasuprot nemačkim zahtevima za priznavanje nezavisnosti Slovenije i Hrvatske, i druge, od početka 1992. godine kada su SAD počele da prednjače u zagovaranju priznanja nezavisnosti svih jugoslovenskih republika i kažnjavanju Srbije, tj. SRJ. Rad prati evoluciju celog procesa raspada SFRJ, imajuću pri tome u vidu odnos načina mešanja SAD u jugoslovensku krizu, njene strateške prioritete i ciljeve, kao i nesporne ishode koji su, u gotovo svim bitnim elementima, odgovarali ovim ciljevima. SAD na prostoru bivše Jugoslavije, ali i širih geopolitičkih planova. Na osnovu svega toga nameće se hipoteza da su u svim fazama jugoslovenske krize SAD bile vođene pre svega interesnim, realpolitičkim razlozima, koji su se u svojim različitim vidovima tj. načinima mešanja u tok krize menjali u zavisnosti od međunarodnih prilika i stanja na terenu, budući da se ovi strateški ciljevi nikako nisu mogli ostvariti bez jasnog i konsekventnog strateškog delovanja.

Posmatrajući dobro poznate kulturno istorijske temelje (poreklo, srodni jezici, tradicija istočno-vizantijskog pravoslavlja) srpsko-ruskih odnosa kroz kratak pre­sek njihovog razvoja u prethodna dva veka, u radu se opisuju tri aktuelna stuba saradnje Srbije i Rusije: kulturno-politički, interesno spoljnopolitički i strateško geoenergetski i geopolitički. Ukazujući na brojne analogije u istorijskim procesima dva društva što upućuju na dubinsku, sudbinsku i duhovnu povezanost rad nadalje posmatra perspektive srpsko-ruskih odnosa u kontekstu sveobuhvatnosti savremene svetske krize kao krize kraja modernosti, upravo u razvojnom kontekstu i srpskog i ruskog društva te njihovim dosadašnjim postocijalističkim razvojem.

Prikaz knjige: Milomir Stepić, Kosovo i Metohija - postmoder­ni geopolitički eksperiment, Institut za političke studije, Beograd, 2012.

Pojmovi u javnoj sferi često predstavljaju oruđa političkog diskursa koji sugerišu znamenja, menjaju percepciju a potom i ponašanje onog ko ih usvoji, što je i krajnji cilj diskurzivnog delovanja. Pojam „Zapadnog Balkana“ jedan je od takvih pojmova u regionalnoj geografiji i politici gde se objedinjuje istorijsko-razvojna percepcija sa strateškim interesno-politimkim projekcijama, upravo kroz njihovo imenovanje i određenje. Termin je izmišljen krajem dvadesetog veka od strane zvaničnika EU i vezan je za postkonfliktni menadžment prostora bivše Jugoslavije od strane Evropske unije, a potom i za eventualne evrointegracije. U radu se analiziraju brojne implikacije koje ovaj termin diskurzivno projektuje - od vrednosne neupitnosti odnosa „periferije“ ka integrativnom „centru“, zaklanjanja ne­kih neželjenih aspekta prošlosti, preko interesnih projekcija i okvira u kojima ce odvija „dobrosusedska saradnja“, pa sve do pogleda na ove aspekte iz ugla srpskih interesa, kao i na adkevatnost perspektive ovog koncepta u izmenjenim međunarodnim prilikama nakon izbijanja Svetske ekonomske krize i približavanja multipolarne epohe.

Procesi globalizacije kulture vode ka prilagođavanju, tj. modifikacii postojećih kultura i kulturnih obrazaca, kao i postepenom prihvatanju onih kulturnih vrednosti koje su sabrazne principima liberalne demokratije i tržišne ekonomije. U odnosu na viđenja globalizacijskih procesa, istraživači kulturne globalizacije se pretežno dele u četiri glavne grupe: one koji u kulturnoj globalizaciji vide homogenizaciju kulture, «scenario zasićenja», «periferijsko kvarenje» i «scenario globalne lokalizacije» (glokalizacije) kao kulturne hibridizacije. Rad se bavi različitim viđenjima ishoda gloklizacije kao «interakcije globalnog i lokalnog» prema pitanjima identiteta, i pokušava da uoči njene probleme i moguće ishode posmatrajući veze individualnog identiteta i kulturnog identiteta lokalnih kultura prema globalnim uticajima.

Ideje i pokušaji realizacije formiranja Svetske države uz pomoć univerzalističkih ideala, zagovaranja mira i poretka tokom ljudske istorije doživljavale su mnogobrojne kritike i suočavale se sa otporima i zamerkama. Iako zbog preovlađujućeg stava u političkoj filozofiji i praktičnoj politici da su ci­vilizovana društva koja nastanjuju planetu organizovana u odvojene političke zajednice koje se međusobno odnose na različite načine, a koji je delovao očigledan i lako uočljiv u stvarnosti, odbacivanje ideje o Svetskoj državi, u najvećem broju slučajeva, nije bilo ni obrazlagano argumentima, u istorijskoj perspektivi moguće je uočiti razvijanje kritike ideje o Svetskoj državi. Ovaj rad proučava uobličavanje kritike od vremena antičkih stoika, preko ranohrišćanskih i srednjovekovnih crkvenih otaca, sve do savremenih teoretičara društvenih nauka, i klasifikuje tri grupe argumenata protiv Svetske države. Prvu grupu predstavljaju «geografski argumenti», dominantni od vremena Avgustina do Pufendorfa, koji smatraju da je stanovište Svetske države su­protno fizičko-geografskim datostima, odnosno sociogeograf­skim i kulturnim razlikama među ljudima i narodima. Druga gru­pu argumenata tiče se ,,skeptičnih argumenata”, koji zbirno stoje u zaključku kako su predviđene dobiti izgradnje Svetske države zapravo ili manje od gubitaka, ili potpuno besplodne, pre svega što se tiče institucionalnog sprečavanja izbijanja ratova i održavanje mira u svetu. Treća grupa agrumenata koncentriše se oko bojazni od prerastanja političkog, kosmopolitiskog idealizma, usled uticaja realnih okolnosti, u zastrašujući vid globalne tiranije, koja bi se obrušila na slobode pojedinaca i društvenih kolektiviteta.

Posmatrajući razvoj predmodernih ideja o Svetskoj državi, rad počinje proučavanjem zajedničkih karakteristika arhaičnih imperijalnih preteča ovih ideja vezanih za ličnost imperatora kao nosioca objedinjene, dvostruke, duhovne i svetovne vlasti iz kojih izrasta orijentalni koncept vladara kao oduhovljenog zako­na (nomos empsychos). Sa druge strane se opisuje nastanak filozofskih koncepcija kosmopolitizma u periodu raspada helenske običajnosti kao nosioca vrednosti polisa koje sa spajaju sa ranije uočenim orijentalnim viđenjem vlasti, a koje zajedno tvore imperijalno-kosmopolitsku ideologiju helenističke i rimske Svetske države. Opisujući proces kasnije hrišćanizacije i prevrednovanja antičkog univerzalizma, rad se nadalje usmerava na razvitak srednjovekovnih koncepata o Svetskoj državi na zapad­nom i istočnom delu Evrope.

Pokušavajući da pruži pouzdani odgovor na zapitanost o mogućnostima geopolitičke preorijentacije Srbije u savremenim međunarodnim prilikama, rad prvo obrađuje niz odgovora na niz prethodnih pitanja (gde se Srbija nalazi sada, šta nas je do toga dovelo i ka čemu smo trenutno geopolitički orijentisani da bi nam bio potreban otklon, odnosno preorijentacija?). U tom smislu posmatra se „klasičan“, istorijskim konstantama i promenjivima određen geopolitički značaj Balkana te njegove savremene dimenzije, odnosno određenje aktuelnog položaja Srbije u posthladnoratovskoj epohi, nakon ratova za jugoslovensko nasleđe. Ovaj položaj se suočava sa perspektivama narastajućeg multipolarizma i sada već uočljivih geopolitičkih tendencija koje je ubrzala svetska ekonomska kriza, pa se na osnovu svega toga analiziraju postojeći i potencijalni uslovi za eventualan geopolitički preokret Srbije u narednom periodu.

U radu se posmatra stalni uspon bilateralnih rusko-iranskih odnosa (i njihova strateška dimenzija) koji su u stalnom usponu od kraja Hladnog rata, a naročito od početka 21. veka. Uzimajući u obzir istorijat međusobnih odnosa u prehodnim vekovima između dve imperije čije su savremene naslednice Ruska federacija i Islamska republika Iran, te njihovo istorijsko približavanje koje u zadnjim decenijama prerasta u partnerstvo, pa i savezništvo, na sve to se gleda iz prizme njihovog geopolitičkog položaja i teorija klasične geopolitike, a u svetlu kompleksne saradnje o okviru savremenih međunarodnih procesa koji vode ka multipolarizmu. U preseku geopolitičkog faktora i real-političkog pragmatizma, kao i značajnog stepena podudarnosti nacionalnih interesa u dugoročnoj perspektivi, nadalje se prati kako geopolitika nadvladava istorijsko nasleđe i dovodi do povećanja strateške saradnje sa svojim ciljevima i dosadašnjim učincima.

The EU is a major trading power in the world and formally the largest economy. Yet, its security and foreign policy have minor weight in global affairs. The EU is trying to accommodate its economic interests, partnership with the USA and the promotion of the global political and economic policies aimed at the promotion and application of good governance, respect of human rights and democratisation. Although its documents contain popular proclamations and articulated aims towards a more assertive presence in world security, it has achieved modest results in the Middle East and North Africa, where it failed to provide unified action of its member states. Instead, NATO and the Franco-British entante frugale are indirectly taking over the functionality and efficiency of EU Common Security and Defense Policy in this region.

„Masovno društvo“, kontroverzni pojam u savremenoj društvenoj teoriji, često se pogrešno poistovećivuje sa „modernim društvom“ ili sa „industrijskim društvom“, premda se radi o pojmovima što se odnose na aspekte pojava koje se prepliću, ali ne i podudaraju. Rad, kroz razne definicije ovog pojma i istorijski razvoj dve škole koje su proučavale masovno društvo – „aristokratsku školu kritike masovnog društva“ i „demokratsku školu kritike masovnog društva“, uz sve njihove sličnosti i razlike, pokušava da odredi osnovne karakteristike masovnog društva koje ga suštinski razlikuju od svih njegovih prethodnika. To su: pristupačnost elita, raspoloživost ne-elita i masovno ponašanje (sa karakteristikama gubitka i potrage za autoritetom, propadanjem zajedništva i ektremnim ponašanjima da se ovo stanje otuđenosti prevaziđe). Prateći istorijski luk razvoja ovog društva pre svega kroz odnose elita i masa, rad nadalje analizira savremene odlike masovnog društva i njegove razvojne perpspektive što upućuju na odgovor pitanju iz naslova rada: savremeno poznomoderno/postmoderno društvo po svojim glavnim karakteristikama još uvek jeste masovno, ali je na putu da u dogledno vreme to više ne bude.

Polazeći od vrednosnih okvira koji ne samo da utiču na samoodređenje i percepciju „drugog“ u međunarodnoj politici, već i znatno doprinose viđenju sopstvenih glavnih i sporednih interesa, rad se usredsređuje na savremene odnose između EU i Rusije. Suprotstavljanje EU i Rusije tiče se ne samo konkretnih sporova već ima i ima svoje reperkusije i na teorijska gledišta koja se razvijaju na obe strane. EU sebe vidi kao ekskluzivnu „postmodernu silu“ sa superiornim normativnim sadržajima koja gleda na Rusiju kao na zagovornika zastarelog real-političkog pristupa što teži obnovi imperije. Sa druge strane, Rusija sebe vidi kao državu koja se pridržava vestfalskog, suverenog koncepta moći u međunarodnim odnosima na osnovu svog kulturno istorijskog nasleđa koje je obavezuje da se ponaša u real-političkim okvirima. Iz ove perspektive, ona „normativnu silu“ EU vidi kao izraz lažne superiornosti iza koje se kriju geopolitički interesi novog „pohoda na istok“. U radu se nadalje detaljno analizira normativistička spoljna politika EU, vrednosno i interesno razmimoilaženje između EU i Rusije, kao i ruska spoljna politika koja stvara preduslove za multipolarni suvereni svet sa Rusijom kao njegovim „centralnim balanserom“. Zaključni deo rada objašnjava da svaka od ove dve sile sledi logiku samodefinisanja i svojih vrednosnih okvira koja, međutim, nije puko oponiranje i rivalska reakcija drugoj sili, već logični nastavak sopstvene unutrašnje politike i tamošnjeg dominantnog kulturno-kolektivnog rezonovanja, a tek sekundarno reakcija na izazove koje mu upućuje rival.

Savremena nauka o međunarodnim odnosima na različite načine definiše moć država: kao cilj država i njenih političkih elita, kao meru uticaja odnosno kontrole, kao izraz bezbednosti i kao sposobnost korišćenja resursa. U radu se analizira tekst „Budućnost rusko-američkih odnosa“ poznatog američkog stručnjaka za međunarodne odnose, Džozefa Naja, koji pokušava da odredi i izmeri različite aspekte tvrde i meke moći savremene Rusije i na taj način da procena kakvu je politiku nacelishodnije da SAD vode prema njoj. Uočavajući čitav niz jednostranosti i generalizacija u ovoj analizi, u radu se ukazuje kako se, iz polovičnih i spornih zaključaka koje daje Naj, izvlači krajnje sporna i kontradiktorna Najeva procena o budućnosti rusko-američkih odnosa.