Tema broja

PROMIŠLJANJE POLITIČKIH FENOMENA - TEORIJA I PRAKSA

KONCEPTUALIZACIJA OTPORNOSTI U NAUKAMA BEZBEDNOSTI

Sažetak

Otpornost je poslednjih decenija postala sveprisutan termin u akademskom i stručnom diskursu usled, implicitnog ili eksplicitnog, prihvatanja nedostataka tradicionalnog pristupa prevencije. Izvedenica iz latinskog glagola “resilire” – skočiti unazad, otpornost označava sposobnost ili kapacitet sistema da se vrati u stanje ravnoteže nakon remećenja, ali i sposobnost sistema da se suoči sa promenom i da se na nju adaptira. Primena termina ima dugu tradiciju u različitim naučnim disciplinama – psihologiji, sociologiji, ekologiji, menadžmentu – dok se početkom XXI veka ovaj termin široko usvaja i u naukama bezbednosti. U poslednje dve decenije primetno je sve učestalije korišćenje ovog termina kao i njegove brojne konceptualizacije i operacionalizacije kako u naučnim radovima, tako i u strategijskim i legislativnim dokumentima. Proliferacija novih bezbednosnih pretnji stvorila je atmosferu nebezbednosti na globalnom nivou i primorala praktičare i zakonodavce da anticipiraju odgovore različitih segmenata sistema na spoljnje i unutrašnje činioce koji predstavljaju pretnje po funkcionisanje sistema. Autori su analizirali kako je koncept otpornosti definisan i operacionalizovan u različitim potpoljima nauka bezbednosti, kao što su nacionalna bezbednost, zaštita i upravljanje katastrofama i korporativna bezbednost. Šire posmatrano, u naukama bezbednosti postoje dva toka promišljanja otpornosti – jedno koje posmatra otpornost kao željeno stanje sistema, bilo da je reč o državi, zajednici ili organizaciji, i drugo koje otpornost posmatra kao strategiju menadžmenta onih rizika koje karakteriše visok stepen neizvesnosti. Termin otpornosti je danas prisutan u strategijama nacionalne bezbednosti velikih sila i drugih razvijenih država, a označava težnju ka održavanju prihvatljivog nivoa funkcionisanja, strukture i identiteta države. Popularnost koncepta bezbednosti u poljima upravljanja vanrednim situacijama i katastrofama u skladu je sa premisom da ljudi i zajednice poseduju adaptivne i organizacione kapacitete što je dovelo do zaključka da nadležne institucije ne treba da prosto upravljaju, već da pomažu i dopunjuju prirodne tendencije samopomoći i samoorganizacije osoba i zajednica izloženih nepovoljnim događajima. Kompleksna priroda organizacija kao socio-tehničkih sistema takođe je okarakterisana njihovom sposobnošću adaptacije na nepredviđene negativne događaje, a koja može biti unapređena kroz adekvatne politike, procese i organizacionu kulturu koje mogu pomoći organizacijama da održe ciljani nivo funkcionisanja tokom i nakon remetilačkog događaja. Napokon, otpornost se posmatra ne kao željeno stanje sistema već kao strategija za upravljanje rizicima sa visokim stepenom neizvesnosti, nasuprot anticipaciji i tradicionalnom menadžmentu rizika zasnovanom na identifikacijama pretnji i procenama verovatnoće nastajanja neželjenih događaja. Ipak, treba napomenuti da pristup otpornosti nije bez protivnika, a napadi najčešće dolaze sa pozicija Nove levice koji optužuju ovaj pristup za „depolitizovanje socijalnih struktura”, „prikrivanje odnosa moći”, „re-naturalizaciju društva” i predstavljaju je kao neo-liberalnu strategiju kojom se odgovornost za odgovor na rizike pomera sa donosioca odluka na one koji trpe posledice događaja. Dalja istraživanja o mogućnostima operacionalizacije koncepta otpornosti su neophodna kako bi se dale konkretne preporuke kako sistem može „postati otporan”, odnosno kako se koncept može primeniti na upravljanje sistemskim rizicima i neizvesnostima.

Ključne reči:

Reference

    • Alexander, David E. 2013. “Resilience and disaster risk reduction: an etymological journey.” Natural Hazards and Earth System Sciences 13 (11): 2707–2716. doi: 10.5194/nhess-13-2707-2013.
    • Aradau, Claudia. 2014. “The Promise of Security: Resilience, Surprise and Epistemic Politics.” Resilience, International Policies, Practices and Discourses 2 (2): 73–87. doi: 10.1080/21693293.2014.914765.
    • Argonne National Laboratories. 2010. Constructing a Resilience Index for the Enhanced Critical Infrastructure Protection Programme. Chicago: Decision and Information Sciences Division, Argonne Labs.
    • Barasa, Edwine, Rahab Mbau, and Lucy Gilson. 2018. “What is Resilience and How It Can Be Nurtured? A Systematic Review of Empirical Literature on Organizational Resilience.” International Journal of Health Policy Management 7 (6): 491–503. doi: 10.15171/ijhpm.2018.06.
    • Baum, Seth. 2015. “Risk and Resilience for Unknown, Unquantifiable, Systemic and Unlikely/Catastrophic Threats.” Environment Systems and Decisions 35 (2): 229–236. doi: 10.1007/s10669-015-9551-8.
    • Bhamra, Ran, Samir Dani, and Kevin Burnard. 2011. “Resilience: The Concept, a Literature Review and Future Directions.” International Journal of Production Research. 49 (18): 5375–5393. doi: 10.1080/00207543.2011.563826.
    • Bicknell, Jane, David Dodman, and David Satterthwaite, eds. 2009. Adapting cities to climate change: Understanding and addressing the development challenges. London: Earthscan.
    • Biringer, Betty E., Eric D. Vugrin, and Drake E. Warren. 2013. Critical Infrastructure System Security and Resiliency. Boca Raton: CRC Press.
    • Buzan, Barry. 1983. People, States and Fear: The National Security Problem in International Relations. University of North Carolina Press.
    • Cannon, Terry, and Detlef Mueller-Mahn. 2010. “Vulnerability, Resilience and Development Discourses in Context of Climate Change.” Natural Hazards 55 (3): 621–635. doi: 10.1007/s11069-010-9499-4.
    • Council of Australian Governments. 2011. “National Strategy for Disaster Resilience.” Australian Government, Department of Home Affairs. Last accessed 10 December 2019. https://www.homeaffairs.gov.au/emergency/files/national-strategy-disaster-resilience.pdf.
    • Dahlman, Ola. 2011. “Security and Resilience.” Resilience: Interdisciplinary Perspectives on Science and Humanitarianism 2: 39–51.
    • Department for International Development [DFID]. 2011. Defining Disaster Resilience: a DFID Approach Paper. London: DFID.
    • Đorić, Marija. 2018. “On Violence and Nonviolence in Political Theory: Some Conceptual Dilemmas.” Serbian Political Thought 18 (2): 127–140. doi: 10.22182/spt.18212018.8.
    • Diprose, Kristina. 2015. “Resilience is Futile.” Soundings 58: 44–56.
    • Dunn Cavelty, Miriam, Mareille Kaufmann, and Kristian Soeby Kristensen. 2015. “Resilience and (in) security: Practices, subjects, temporalities.” Security Dialogue 46 (1): 3–14. doi: 10.1177/0967010614559637.
    • Ehlen, Mark A., and Vanessa N. Vargas. 2013. “Multi-Hazard, Multi-Infrastructure: Economic Scenario Analysis.” Environment Systems and Decisions 33 (1): 60–75. doi: 10.1007/s10669-013-9432-y.
    • Fjäder, Christian. 2014. “The nation-state, national security and resilience in the age of globalization.” Resilience 2 (2): 114–129. doi: 10.1080/21693293.2014.914771.
    • Fraccascia, Lucca, Ilaria Giannoccaro, and Vito Albino. 2018. “Resilience of complex systems: State of art and directions for further research” Complexity 2018: 1–44. doi: 10.1155/2018/3421529.
    • Friedman, Thomas and Robert Kaplan. 2002. “States of Discord: a debate between Thomas Friedman and Robert Kaplan.” Foreign Policy, 129: 64–70.
    • Haimes, Yakov Y., Kenneth Crowther, and Barry M. Horowitz. 2008. “Homeland security preparedness: Balancing protection with resilience in emergent systems.” Systems Engineering 11 (4): 287–308. doi: 10.1002/sys.20101.
    • Holling, Crawford S., 1973. “Resilience and Stability of Ecological Systems.” Annual Review of Ecology and Systematics 4: 1–23.
    • Hollnagel, Eric. 2012. “Coping with Complexity: Past, Present and Future.” Cognition, Technology & Work 14 (3): 199–205. doi: 10.1007/s10111-011-0202-7.
    • Hollnagel, Eric. 2014a. “A Tale of Two Safeties.” Nuclear Safety and Simulation 4 (1): 1–9.
    • Hollnagel, Eric. 2014b. “Resilience engineering and the built environment.” Building Research & Information 42 (2): 221–228. doi: 10.1080/09613218.2014.862607.
    • Hollnagel, Eric, Jean Pariès, David D. Woods, and John Wreathall, eds. 2011. Resilience Engineering in Practice, A Guidebook. Farnham: Ashgate.
    • Hollnagel, Eric, David D. Woods, and Nancy Leveson, eds. 2006. Resilience engineering: Concepts and precepts. Burlington: Ashgate.
    • International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies [IFRC]. 2010. World Disasters Report. Focus on Urban Risk. Geneva: International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies.
    • International Organization for Standardization [ISO]. 2016. ISO 22316:2016, Organizational Resilience. Geneva: International Organization for Standardization.
    • Judkins, Gabriel, Marissa Smith, and Eric Keys. 2008. “Determinism within human-environment research and the rediscovery of environmental causation.” The Geographical Journal 174 (1): 17–29.
    • Kaufmann, Marielle. 2013. “Emergent self-organisation in emergencies: resilience rationales in interconnected societies.” Resilience 1 (1): 53–68. doi: 10.1080/21693293.2013.765742.
    • Keković, Zoran, and Jelena Dinić. 2016. “Transformacija nacionalne bezbednosti: rezilijentnost u strategijama bezbednosti velikih sila kao odgovor na globalne bezbednosne pretnje [National Security Transformation: Resilience within National Security Strategies of Great Powers in Response to Global Threats].” Zbornik Radova Pravnog Fakulteta, Novi Sad L (4), 1141–1156. doi: 10.5937/zrpfns50-12199.
    • Keković, Zoran, Zoran Dragišić, and Vladimir Ninković. 2014. “Towards Resilient Critical Infrastructure against Terrorism Risk.” In: Comprehensive approach as “sine qua non” for critical infrastructure protection, eds. Denis Čaleta, and Vesela Radović, 45–59. NATO ARW, Amsterdam: IOS Press.
    • Keković, Zoran, Ozren Džigurski, and Vladimir Ninković. 2018. “Determination of Urban Community Development Policies using Urban Resilience and System Dynamics Simulation Approach.” Proceedings of the 5th International Academic Conference Places and Technologies, 26-27.04.2018. Belgrade: Faculty of Architecture.
    • Lidskog, Rolf. 2001. “The re-naturalization of society? Environmental challenges for sociology.” Current Sociology 49 (1): 113–136. doi: 10.1177/0011392101049001007.
    • Longstaff, Patricia H., Nicholas J. Armstrong, Keli Perrin, Whitney M. Parker, and Matthew A. Hidek. 2010. “Building Resilient Communities: A Preliminary Framework for Assessment.” Homeland Security Affairs VI (3): 1–23.
    • MacKinnon, Danny, and Kate D. Derickson. 2012. “From Resilience to Resourcefulness: A Critique of Resilience Policy and Activism” Progress in Human Geography 37 (2): 253–270. doi: 10.1177/0309132512454775.
    • Madni, Azad, M. and Scott Jackson. 2009. “Towards a Conceptual Framework for Resilience Engineering.” IEEE Engineering Management Review 39 (4): 85–102.
    • McAslan, Alastair. 2010. The Concept of Resilience. Understanding its Origins, Meaning and Utility. Adelaide: Torrens Resilience Institute.
    • National Infrastructure Advisory Council [NIAC]. 2009. “Critical Infrastructure Resilience: Final Report and Recommendations.” Cybersecurity and Infrastructure Security Agency. Last accessed 11 December 2019. https://www.cisa.gov/sites/default/files/publications/niac-critical-infrastructure-resilience-final-report-09-08-09-508.pdf.
    • National Research Council [NRC]. 2012. Disaster Resilience: A National Imperative. The National Academies Press.
    • National Security Strategy of the United States of America, May 2010, https://obamawhitehouse.archives.gov/sites/default/files/rss_viewer/national_security_strategy.pdf, last accessed 12 December 2019.
    • Pavićević, Olivera. 2016. “Koncept otpornosti u sociologiji [The resilience concept in sociology].” Sociologija 58 (3): 432–449. doi: 10.2298/SOC1603432P.
    • Pelling, Mark, and Daniel Manuel-Navarrete. 2011. “From resilience to transformation: the adaptive cycle in two Mexican urban centers.” Ecology and Society 16 (2):11 [online] URL: http://www.ecologyandsociety.org/vol16/iss2/art11/.
    • Pike, Andy, Stuart Dawley, and John Tomaney. 2010. “Resilience, Adaptation and Adaptability.” Cambridge Journal of Regions, Economy and Society 3(1): 59–70. doi: 10.1093/cjres/rsq001.
    • Rankin, Amy, Jonas Lundberg, Rogier Woltjer, Carl Rollenhagen, and Erik Hollnagel. 2014. “Resilience in Everyday Operations: A Framework for Analyzing Adaptations in High-Risk Work.” Journal of Cognitive Engineering and Decision Making 8 (1): 78–97. doi: 10.1177/1555343413498753.
    • Ridley, Gail. 2017. “Resilience and National Security.”. In: The Palgrave Handbook of Security, Risk and Intelligence, eds. Dover, Robert, Huw Dylan and Michael Goodman, 79–98. London: Palgrave Macmillan UK.
    • Righi, Angela W., Tarcisio A. Saurin, and Priscila Wachs. 2015. “A Systematic Literature Review of Resilience Engineering: Research Areas and a Research Agenda Proposal.” Reliability Engineering & System Safety 141: 142–152. doi: 10.1016/j.ress.2015.03.007.
    • Schott, Robin May. 2013. “Resilience, Normativity and Vulnerability.” Resilience: International Policies, Practices and Discourses 1 (3): 210–218. doi: 10.1080/21693293.2013.842343.
    • Therrien, Marie-Christine, Georges A. Tanguay, and Iseut Beauregard-Guérin. 2015. “Fundamental determinants of urban resilience: A search for indicators applied to public health crisis.” Resilience: International Policies, Practices and Discourses 3 (1): 18–39. doi: 10.1080/21693293.2014.988915.
    • UN-Habitat. 2007. Global report on human settlements 2007: Enhancing urban safety and security. London: Earthscan.
    • U.S. Department of Defense. 2010. “Quadrennial Defense Review Report.” U.S. Department of Defense. Last accessed 21 January 2020. https://archive.defense.gov/qdr/QDR%20as%20of%2029JAN10%201600.pdf.
    • U.S. Department of Homeland Security Risk Steering Committee. 2010. “DHS Risk Lexicon.” Homeland Security. Last accessed 9 October 2019. https://www.dhs.gov/xlibrary/assets/dhs_risk_lexicon.pdf.
    • Walker, Brian, Stephen Carpenter, John Anderies, Nick Abel, Graeme S. Cumming, Marco Janssen, Louis Lebel, Jon Norberg, Garry D. Peterson, and Rusty Pritchard. 2002. “Resilience management in social-ecological systems: a working hypothesis for a participatory approach.” Conservation Ecology 6 (1): 14 [online] URL: http://www.consecol.org/vol6/iss1/art14.
    • Walker, Brian, Lance Gunderson, Ann Kinzig, Carl Folke, Steve Carpenter, and Lisen Schultz. 2006. “A handful of heuristics and some propositions for understanding resilience in social-ecological systems.” Ecology and Society 11 (1): 13 [online] URL: http://www.ecologyandsociety.org/vol11/iss1/art13/.
    • Walker, Jeremy, and Melinda Cooper. 2011. “Genealogies of Resilience: From Systems Ecology to the Political Economy of Crisis Adaptation.” Security Dialogue 42 (2): 143–160. doi: 10.1177/0967010611399616.
    • Wildavsky, Aaron. 1991. Searching for Safety. New Brunswick / Oxford: Transaction Publishers.
    • World Economic Forum. 2013. Special Report: Building National Resilience to Global Risks. Geneva: World Economic Forum.
    • World Resources Institute, United Nations Development Programme, United Nations Environment Programme & World Bank. 2008. World Resources 2008: Roots of Resilience – Growing the Wealth of the Poor. Washington DC: World Resources Institute.
    • Zebrowski, Chris R. 2009. “Governing the Network Society: A Biopolitical Critique of Resilience.” Political Perspectives 3 (1): 1–38.
    • Zebrowski, Chris R. 2013. “The Nature of Resilience.” Resilience: International Policies, Practices and Discourses 1 (3): 159–173. doi: 10.1080/21693293.2013.804672.
PERIODIKA Srpska politička misao 1/2020 1/2020 UDC 355.02 153-175
ç